Halk Kültüründe “Satmak-Satıp Almak” İnancının Mitolojik Boyutu

18 Yrd. Doç. Dr. Ali Osman ABDURAZZAK Dr. Yaşar KALAFAT T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı maksatla yatırlarda yatılır veya şifa bekleyen kimse kutlu mekânın kapısına zincirle bağlanır. Bir görünmeyen şer güçlerden korunma ve onların zarlarından kurtulma yöntemi olarak beliren satmak-satıp almak uygulaması “ beşiğe salma toyu ” nda olduğu gibi “ ad toyu ” nda da, bebeğe verilecek isim seçilirken, korumasından yararlanmak istenilen Allah, Peygamber gibi manevi güçlerin gücünden yararlanmak istenmesi içerik itibariyle aynıdır. Örneklemek gerekir ise çocuğu yaşamayan ailenin erkek evladı için ismi Hz. Muhammet’e (s.a.v) izafeten “M” harfi ile başlayan ve yaşamayan kız çocuğunun yaşayabilmesi için de Hz. Fatma’ya atfen ismi “F” ile başlayan kırk kapıdan toplanan kumaş parçalarından kundak bezi yapılır. Bu uygulamada, Kutun kaynağının Allah (c.c.) olduğu kabul edilmiş ve isimle kutun taşınıp koruyuculuğu altına girilmiş olunmaktadır. 3. Anne Olamayan Eşlerin Sembolik Satılmaları: Çeşitli Satma- Satıp alma uygulama şekilleri bilinmektedir. Bebek satma uygulaması daha ziyade yaşamayan çocuklar ve bilhassa yaşamayan erkek çocuklarının yaşamaları için yapılırken, çocuğu olmayan, çocuğu yaşayamayan, erkek çocuğu yaşayamayan annelerin satılmaları ile uygulamaların tespiti İsmail Görkem tarafından Anadolu’dan Malatya yöresinden yapılabilmiştir. Çocuğun bilhassa erkek çoğun yaşamayışı kara iyelerle izah edilirken ve çözüm bebe- ğin satılmasında aranırken bazı uygulamalarda da annenin satılıp alınarak kara iyelere karşı korunmaya çalışıldığı da bilinmektedir. Malatya’daki Çarmuzu Al Ocağı’ na gidenler buradan su içerler, buradan biraz kül ve ekmek götürüp lohusa kadının yatağının başucuna koyarlar, böy- lece bebeklerin ölümüne yol açtığına inanılan Al Karısı ’nın şerrinden zararından korunduklarına inanırlar. Malatya’nın Yakınca kasabasındaki Kileyik Al Ocağı da al sağaltmacılığı ile bilinir. Buraya korkanlar ve yüz felci geçirenler de götürülür. Ziyarete gelen hastalar, burada bulunan kuşağ ı başlarına ve yüzlerine sürerek şifa ararlar. Bu uygulamada, al ocağının sağaltma konusunda sahip olduğu kutun, kuşak vasıtasıyla sirayet edebildiği inancını görüyoruz. Bunların arasında Seyit Battal Gazi ’ye satılma uygulaması da vardır. Türbeye çocuğu olmayan kadınlar sağ eline bir yazma bağlanarak, satan kimse tarafından Seyit Battal Gazi’nin Türbesi etrafında 7 defa dolaştırılarak “ Bu kadını sattım” der ve kadın adak adar. Doğacak ço- cuk erkek olur ise ona, Satılmış, Battal, Seyit, Gazi, Cafer gibi isimler, kız olur ise Satı, Ümmühan, Dursun gibi isimler konur. Kurbanın kanı çocuğun alnına parmakla basılır. Ayrıca sağlıklı olması için de türbenin etrafında yuvarlanması sağlanır. Annenin satılma-satın alınması şeklindeki inancı Abül Vahab Gazi Türbesi etrafında oluşan inançlardan hareketle irdeleyebiliyoruz. İsmail Görkem, Abdülvahâb Gazi’yi incelediği çalışmasında 4 , Malatya’nın Kale Köyündeki kabirleri daha çok çocuğu olmayan kadın ve erkekler birlikte ziyaret etmekte ve kadınlar burada kendilerini ziyarete satmakta olup bu hadise bir tören şeklinde olmaktadır, deyip yaptığı açıkla- 4 İsmail Görkem, “Abdül Vehhâb Gazi’ye Ait İnanış ve Gelenekler”, İnönü Üniversitesi II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, Malatya, 1987, s. 133-137