Anadolu Köylü Temsilleri Oyun ve Ritüel Kalıpları

143 Anadolu Köylü Temsilleri Oyun ve Ritüel Kalıpları Müzik, Oyun ve Eğlence ca koyunden derlenen ‘gelin kacırma’ oyununda ve Naip koyunden derlenen ‘Ayse’ oyununda, Ortacakoy’den derlenen ‘ ölüpdirilme ’ oyununda, Oguzlu koyunden derlenen ‘gelin-guvey’ oyu- nunda, Husunlu koyunden derlenen ‘tulum çıkarma’ oyununda ve Generli koyunden derlenen ‘kız kacırma’ oyununda farklı motiflere yer verir (Artun 2008: 70-71). Taşkale ise Tunceli’ye baglı Tozkoparan koyunde oynanan ‘kız kacırma’ oyununda, kızı kacırılan babanın sikayeti uzerine kacıranları jandarmaların hakimin onune getirdiğini, ceza olarak kacıranların ifade verirken altla- rındaki kilimlerin cekilerek düsrulmeye calısıldığını aktarır (Taskale 1977: 168-169). Konya’da bu oyun Kadınhanı ilcesinde, dügnlerde kına yakmak icin kız evine gidilirken oynanır. Oyunda iki kisi efe olup yuzlerini kazanların altındaki islerle boyayarak, baslarına bir sapka gecirip, uzerlerine ters cevrilmis giysileri giyerek ve ellerine de birer sopa alarak oynarlar. Iki kisinin kadın elbiseleri giyerek kız kılıgına girdiği ve yuzlerine de kadın makyajı yaptıkları oyun- larda, efelerin kızları koruduğu görülür. Kızlar muzik esliginde oynarken, gozlerine kestirdikleri birine kactıkları gibi, oradaki genclerin de kacırdığına rastlanır. Kızları korumakla gorevli efeler, kızları kacıranlara sopa atabilir, şayet kızları erkelerin elinden kurtaramazlarsa kacıran köylülere bahsis vermek zorunda kaldıkları olur. Oyun kınaya gidip geldikten sonra dügn sahiplerinden bahsislerin alınmasıyla son bulur. Diğer yandan kadınların kendi aralarında oynadığı kız kaçırma oyunları hayli dikkat ce- kicidir. Kazmaz, Ankara’nın Kızılcahamam ilcesine baglı Akdogan koyunden derlediği ve kına gecelerinde oynanan oyunda kızı kacıran, erkek kılıgına giren iki genc kızdan bahseder. Oyunda kacırılan kızın mahkemede kacıran kisiyle evliligi istemesiyle tatlıya baglandığını, kızın isteme- mesi durumunda kacıranlara ceza verildiğini söyler (Kazmaz, 1950: 36). Bu oyunun bir diğer ben- zeri ise Izmir’in Seferihisar ilcesinden 1960’lı yıllarda Özsu tarafından derlenmistir. Kacırılan kızın annesinin kacırılmaya mudahale ettigini gorduğümüz oyun, bu yönü ile farklılık gösterir (Ozsu 1960: 2172). Esin ise Tokat’a baglı Yazıbagı koyunden derlediği bir diğer oyunda, kacan kızın gonullu olarak sevdigine kactığını, kacan kızın bulunmasının ardından araya muhtar ve bekcinin girmesiyle kızın ailesini razı edildiğini aktarır (Esin 1986: 23-26). Erkek ve kız oyunlarından farklı olarak iclerinde ‘kız kacırma motifi’nin yer aldığı diğer oyunların başında ‘Arap Oyunu’ gelir. Oyun ulkemizin bircok yoresinde bilinir ve oynanır. Oyun- larda kız, kızlar ya da gelin ya Arap tarafından kacırılırlar ya da Arap tarafından korunurlar. El- çin’e göre oyunun Anadolu’da Arap adıyla Yozgat, Mugla, Antalya, Mus, Bilecik, Konya, Kayseri, Denizli, Sivas; Arapoğlu adıyla Yozgat, Kayseri; Arapo ğlunun Kız Kaçırması adıyla Kayseri; İnce Arap adıyla Konya; Kenano ğlu adıyla Corum; Efe adıyla Manisa, Afyon; Gizir adıyla Adana; Deve veya Arap adıyla Tokat; Kad ıbaba adıyla Kastamonu; Y üzağartma adıyla Sivas; Papas adıyla Kahramanmaras; Dede ile Gelin adıyla Erzincan ve Elek çi adıyla Yozgat cevrelerinde oynandığı bilinmektedir (Elcin 1977: 39-40). ‘Deve Oyunu’ nda ise yine ana motif deve temsilinin yapılma- sıdır, ancak oyunlarda deve temsilinin yanında erkeklerin kız kılıgına girdigi gorulur. Genellikle kızlar etraftaki kisilerce kacırılmaya calısılmaktadır. Oyun Kars, Sivas, Erzurum, Ordu, Gumüha- ne, Kastamonu, Zonguldak, Kayseri, Corum, Nevsehir, Adana, Mersin, Manisa, Tokat, Amasya, Denizli, Izmir, Kutahya, Nigde, Samsun ve Usak’ta oynanmaktadır (Elcin 1977: 7-8; 16- 28). Günümüzde ‘ölupdirilme ve kız kacırma’ motifi cogu oyunlarda birlikte görülebilir. Özhan; “Bu oyunlarda kızları elde etmek ve kacırmak icin iki gü arasındaki catısma sonunda birinden biri