Anadolu Köylü Temsilleri Oyun ve Ritüel Kalıpları

144 Doç. Dr. Selçuk GÖLDERE T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı olur veya bayılır, kızlar bulunup getirilince tekrar dirilir ya da ayılır. Kırsehir Kızılca koyunde oyna- nan ‘Arap Oyunu’ , Tokat’ın Camlıca ve Cayeli koylerinde oynanan ‘Deveci Oyunu’ , Karaman’ın Taskale kasabasında oynanan ‘ Arap Oyunu’ bu turden orneklerdir” der (Ozhan 1997: 296). Bu oyunlardaki erkeklerin ya da kızların (köylünün) kız ya da erkek kılıgına girerek temsili olarak kız kaçırmasının asıl sebebi, günümüzde algılandığı gibi eglence değil, daha çok kız kacırmayı ritü- ellerde olduğu gibi yeniden canlandırma fikrine hizmet etmektir. Oyunlardaki kız kacırma motifinin rituel kokenleri bugun gelenekle birlesmis olsa da, eski devirlerde baskın yaparak kızın kacırılma- sı, bugun dügnlerde oyun olarak karsımıza cıkan formundan oldukça uzaktır. Rituel kaynaklı bu oyunların simgelesmesinde ve hatta kadınlar arasında bile oynanmasının temelinde de yine bu orijinal durum yatmaktadır. Erkeklerin kendi aralarında kadın, kadınların ise yine kendi aralarında erkek olmak için kılık degistirmelerinin temelinde yatan, çalışmanın daha önceki bölümlerinde belirtildiği gibi, ataerkil aile yapısı ya da Islam etkisinden daha ön safhalarda yer alır. Kadın kılıgına giren erkeklerin kadın elbisesi giyerek bir kadın figürünü yansılamaları, batılı anlamda kadının taklidi değil, kadınların olmadığı bir yerde kadınları var saymaktır. Bu varsayım içinde kadın makyajı yapmazlar. Erkekler bıyıklarını kesmezler. Başlarına taktıkları bir başörtü, üstlerine geçiriverdikleri bir etek, bir hırka ile kadın olabilirler. Kadınlar da aynı ihtiyaç içinde kendi aralarında erkeklerin ritüeller gereği kadınların aralarına giremedikleri bir ortamda erkekleri yansılarlar. Bu değişim ve dönüşümler için bugün sahnelerde kullanılan makyaj malze- meleri değil, baca isi, kömür, un gibi doğal malzemeler kullanılır. Ak-Kara/ Ölüpdirilme Ögesi Ak ve kara figürler, erkek ve kadın tiplemeler için yüzlerini ve ellerini siyaha ya da beyaza boyayan oyuncular, yaşlı rolü için de samandan kambur yapar, yapraktan sakal takarlar. Ritüelin ve oyunun içerigine, girilen kişilige göre giysiler seçilir. Aksesuar önemli ögedir. Gerçek aksesu- arların yanı sıra yalancı aksesuarlarda kullanılır. Hatta canlı aksesuar da kullanılır. Kostüm bazen stilizedir. Efekt canlı olarak sesle yapılır. Bazen erkek kılıgı için bir kasketle yetinilir. Günümüz Anadolu köylü temsillerinde, seyirlik oyunlarında, yalnızca eglenmek için çıka- rılan oyunlara oyuncu mantıgı girmiştir. Eskiden oyuncuyu yöneten inanç devreden çıkmış, yerini bilinç almıştır. Töresel ve büyüsel oyunlara kadın- erkek, yaşlı, genç, çocuk cinsiyet ayırmadan katılır. Oyunun çatısı ve biçimlenişi köylüyle bütünlenir. Ritüellerde adak hediye verme vardır. Müzik ve dans oyunun bütünleyicisidir. (Artun, 1987: 29-39 http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/ artun_tekirdag_01.pdf ). Anadolu’nun farklı bölgelerinde köylerde farklı kesimlerden seyircisini rituel bir torenin ek- seninde birlestiren, kendi ekseninde seyircinin sorunlarına cevap getirme amaçlı etik bir görev üstlenen oyunlar aşağıda sırasıyla ele alınacaktır. Manevi kisiligimizin ve toplumsal yapımızın se- killenmesinde buyuk rol oynayan Anadolu kultur ortamı aynı zamanda hem milli kulturümüz hem de insanımızın ve toplumumuzun yasayıs bicimi ve dunya gorüümüzü ortaya koyan maddi ve manevi degerlerimizdir. Kokleri tarihin derinliklerine uzanır. Farklı kulturleri caglar boyunca kendi potası icinde eritmiş, gunumuzdeki kimliği ile varlıgını devam ettirmekte olan Türk halk kulturü ve bu kültürün temel taşı olarak konularını dogrudan gunluk hayattan alan Türk halkının yasamının icinden kesitler sunan ve kokleri eskiye dayanan adet ve inanclar, birbirleri ile vazgeçilemez ilişki-