“Anadolu Yollarında” Bir Polonyalı – Tadeusz Vetulani

22 Doç. Dr. Sabire ARIK T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı olan Malakan, 36 Dukhobor ve Terekemelerin yaşamlarından verdiği bilgi ve gözlemler kültür tari- himiz açısından oldukça önemlidir. Tadeusz Vetulani’nin Kars Vilayeti ve Malakanlara Ait Gözlemleri: Tadeusz Vetulani’nin Türk Kafkası olarak adlandırdığı, Posof, Ardahan, Çıldır, Arpaçay, Kars, Göle, Sarıkamış, Kağızman, Tuzluca ve Iğdır ilçeleriyle Kars vilayetinin o zamanlar 11 000 sakini vardır 37 (6. Resim). Vilayetin toprakları tarıma elverişli ve tarımsal kapasitesi olduk- ça fazladır, fakat Cumhuriyet döneminin bu ilk yıllarında Kars köylüsü bundan fazla faydalana- mamaktadır. Vetulani’ye göre bunun nedeni sadece sert iklim şartları değildir, bu yöre halkının tarım alanlarında gübreyi çok az kullanıyor olması, hatta çoğunlukla yakacak yerine kullanılıyor olmasıdır. 38 Nitekim yazarın bu eleştirisi sadece Kars yöresi için değildir, tüm Anadolu’da gezdiği köylerde hayvan gübresi tezek haline getirilerek yakacak olarak kullanılmaktadır. Buna karşın bölgenin coğrafi iklim koşulları hayvancılığa oldukça uygundur, dolayısıyla hayvancılık açısından Kars vilayeti Türkiye’nin en önemli merkezlerinden biridir. Bu bölge zengin bitki türlerinin var olduğu mükemmel yaylalar, meralarla ve otlaklarla doludur, hatta “… güdek olmasına rağmen, Alp dağlarındaki en iyi samandan geri kalmayan çok iyi kuru ot üretilmektedir .” Örneğin Göle ilçesinde, sulak ve hastalık yapan parazitleri üreten bataklık alanlarda bile kuru ot sığırlar için çok iyidir . 39 Kars çevresinde evcil hayvanlardan genellikle sığır, koyun, at beslenmektedir, az miktar- da da manda, keçi ve eşek bulunmaktadır. 40 Tadeusz Vetulani burada, zengin bitki örtüsü ve yaylaları sayesinde geniş otlak alanlarına sahip olan hayvan yetiştiricileriyle yaptığı sohbetler sırasında hayvancılık ve mandıracılıkta Kars vilayetinin en iyilerinin Rus asıllı Malakanlar olduğunu öğrenir. 41 Yöre halkı tarafından sevilen ve çok çalışkan olan Malakanlar, Kars’ın bereketli yaylalarında büyük tutkuyla hayvancılık ve mandı- racılık yapmaktadırlar. 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı, yani 93 Harbi ile Kars’ın Çarlık Rusya’sı tarafından işgal edilmesiyle buraya göç eden Malakanlar, burada kurdukları köylerde Müslüman topluluklarla birlikte yaşamaktadırlar. 42 Bilindiği gibi Malakanizm, Çarlık Rusya’sında ortaya çıkan muhalif bir Rus köylü hareketi- dir. 43 Bu muhalif durumları nedeniyle de Rusya tarafından işgal edilmiş olan Kafkasya bölgelerine 36  Malakanlar ya da Molokanlar – Rusça süt anlamına gelen “ maloko” isminden türetilmiştir. 37  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s. 100. 38  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 101. 39  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 101. 40  Bu hayvan çeşitliliği ve miktarları Vetulani’nin raporlarında daha geniş verilmektedir. Bkz: Tadeusz Vetu- lani, Charakterystyka Stosunków Hodowlanych Niektórych Okolic Północno-wschodniej Anatolii, Krakow 1937 . 41  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s. 101 42  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 101. 43  Malakanlar kilise tarafından yönetilmeyi kabul etmez, haç ve ikonlara tepki duyar, haçın İsa’nın düşman- larının silahı olduğunu, insan elinden çıkma oldukları için ikonalara tapınılmayacağını, kutsal yazıların hiçbir yerinde ikonalara saygı gösterileceğine dair hiçbir buyruk olmadığını savunurlar. Malakan öğretisi ruhban sınıfını ve papazlığı reddeder, kilise ayinlerinin yerini inananların toplu duaları alır, Mukaddes Kitap (Bibli- ya)’da yazılı olanların dışında hiçbir dinsel kural tanımaz. Onlar için adam öldürmek ve sigara içmek büyük günah sayılmaktadır. Bu nedenden dolayı savaşmak ve askerlik yapmak onlar için dinsel olarak yasaklanmış- tır. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz: Sinan Kıyanç, Malakanlar , Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2014.