“Anadolu Yollarında” Bir Polonyalı – Tadeusz Vetulani

15 “Anadolu Yollarında” Bir Polonyalı – Tadeusz Vetulani Genel Konular bir çalışmayı okuyucularına armağan eder. Onlar da tepkisiz kalmaz, kitap büyük ilgi görür. Anadolu’nun toplumsal yapısının temel taşlarını oluşturan köy, kasaba, mezra ve yayla- lara kadar ulaşarak Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin gelişim sürecine çok yakından şahit olan Vetulani, bu seyahatlerinde yalnız değildir, yanında çoğunlukla bir tercümanın yanı sıra gittiği her bölge ve vilayetlerde devlet idaresinden yetkililer, veterinerler ya da hayvancılık alanında çalışan dostları bulunur. Örneğin ilk gelişinde onu, dönemin Ekonomi Bakanı Mehmet Şakir Kesebir (1889-1966), Tarım Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. İhsan Abidin Akıncı (1882-1943) ve Hayvancılık Dairesi Başkanı Mehmet Nurettin bilgilendirir. İkincisinde ise ona, Tarım Bakanlığı’n- dan dönemin Tarım Bakanı Prof. Dr. Reşat Muhlis Erkmen (1891-1985), Veteriner-Hayvancılık Dairesi Başkanı Sabri Okutman, Hayvancılık Bölüm Amiri Mehmet Nurettin Aral; Ankara’da Yük- sek Ziraat Enstitüsü’nden arkadaşları Prof. Dr. Abravanel Samuel Aysoy (1885-1959), Dr. Latif, Mühendis Kerim Ömer Çağlar; Eskişehir Sazova mevkisinde 1925’de kurulmuş olan Tohum Islah Araştırma İstasyonu yöneticisi mühendis Emcet Yektay (1904-1952); Eskişehir Çifteler Harası’n- dan At Yetiştirme Merkezi Amiri Tevfik Bulak, Ilıca’daki Aygır İstasyonu müdürü Mustafa Nuri ya da Kars Milletvekili Ömer Lütfi Küntay (1888-1951), yine vilayetin baş veteriner hekimi ve hayvan besicisi Kemal Güney ve 35 yıldır Kars’ta yaşayan Litvanya asıllı veteriner hekim ve besici Stefan Czibas gibi pek çok kişi yardım edecektir. 8 Nitekim kitabında da uzun bir liste şeklinde bu bilimsel seyahatlerini destekleyen devlet kurumlarına, hayvan ırkları ve hayvancılık konusunda onu bilgi- lendiren ve yönlendiren dostlarına ayrı ayrı teşekkür etmektedir. Vetulani’nin bu bilimsel seyahatlerinden ortaya çıkan gözlem ve incelemeleri kültürel varlığımızın değerlendirilmesi için oldukça önemlidir; özellikle bu topraklara gelirken bir ön yargı taşımıyor olması, hâkim olduğu mesleki alanda inceleme ve gözlem yapıyor olması, Anadolu’nun en küçük yerleşim yerlerine kadar ulaşması, gezdiği köy, kasaba, yayla ve meraların coğrafi ko- numunu, bitki örtüsünü, tarım ve hayvancılık şartlarını ortaya koyarken o bölgenin idaresinden ya da bilim çevresinden aldığı istatistiki bilgilerle bu gözlem ve incelemelerini desteklemesi, Tadeusz Vetulani’nin ele aldığımız bu kitabında verdiği bilgilerin değerini ve önemini arttırmaktadır. Daha- sı, bu eserin aynı zamanda yeni kurulan Modern Türkiye’nin 1929 ve 1934 yılları arasındaki o hızlı gelişimine şahitlik ediyor olması, Cumhuriyet döneminin zorlu şartlarında Anadolu insanının ne kadar büyük işler başardığını göstermesi açısından da incelenmeye değerdir. 9 Tadeusz Vetulani, tanık olduğu bu gelişim sürecini en net şekilde iki kez geldiği Ankara ve Eskişehir’de gözlemler; Ankara’da tirenin durduğu Gazi İstasyonu’nda, Atatürk Orman Çift- liği’nin ne kadar coşkuyla yeşillenip büyüdüğünü, şehri tekrar gezme fırsatını bulduğunda ise Ankara’nın pek çok yönden ne kadar hızlı gelişmekte olduğunu belirtir. 10 Eskişehir’de ise daha önce ziyaret etmiş olduğu Sazova Tohum Islah İstasyonu’nu ve burayı çok iyi yöneten dostu mühendis Emcet Yektay’ı tekrar görmek ister. Şehirden 4 km uzakta olan Sazova’ya geldiğinde ise Emcet Bey, kibirli olması için pek çok nedeni olmasına rağmen, vicdanlı bir bilim adamının sa- 8  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s. 30 ve 123. 9  Tadeusz Vetulani’nin makalemize kaynaklık eden bu eserinin çevirisine başlanmıştır. Kısa süre içinde bitmesini umuyoruz. 10 Tadeusz Vetulani’nin Ankara’ya ait gözlem ve incelemeleri ayrı bir makalede incelenmiştir; Sabire Arık, Polonyalı (Leh) Ziyaretçilerin Cumhuriyet Dönemi Ankarasına Ait Gözlemleri, Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu (25-26 Ekim 2011) Bildiri Kitabı, II. Cilt, Ankara 2012, s. 871-915.