“Anadolu Yollarında” Bir Polonyalı – Tadeusz Vetulani

16 Doç. Dr. Sabire ARIK T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı delik ve tevazusuyla bu, Türkiye’nin en büyük tohum ıslah istasyonunda son beş yılda yürütülen güçlü yatırımları, ona gösterir; 11 1931 yılında 100 000 Türk lirasına mal olduğunu belirttiği, nitelikli laboratuvarları, tahıl ambarlarını, geniş sebze bahçeleri ve seraları, aynı zamanda yeni elek- trik sistemlerinin kurulduğu modern yapıları gezer. Ayrıca Vetulani, Türk tohum ıslah çalışmaları üzerine o zamana kadar edindikleri en yeni tecrübeler ve tohum ıslahı üzerine karşılaştıkları son dönem problemler hakkında da bilgilendirilir. Eskişehir’e 52 km uzakta olan Çifteler At Yetiştirme Çiftliği’ne (Hara) yine dostu Emcet Yektay ve o zamanki bu çiftliğin idarecisi olan Tevfik Bulak ile giderken yolda Vetulani’ye, 1933’de üç Türk bankası tarafından kurulan şeker fabrikasını, yeni askeri tayyare atölyesini, havacılık okulu ve ona bağlı çok sayıdaki yapıyı gösterirler. Vetulani, Çifteler Harası’nda güzel bir sürprizle de karşılaştığını belirtir. Daha önceki gelişinde tamamen ihmal edilmiş durumda olduğunu göre- rek tavsiyelerde bulunduğu Orta Anadolu’nun küçük karasığırının ıslah ve çoğaltma girişiminin başlatılmış olmasına çok sevindiğini belirtir. 12 Vetulani’ye göre, Sazova’daki Tohum Islah İstasyonu’nun bu hızlı gelişimi aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin bu beş yıllık gelişiminin de bir göstergesidir. Hatta bunun en net kanıtını, orada bulunan bir çiftçi elindeki iki fotoğrafla Vetulani’ye gösterir. Bu resimlerden biri, burasının 1923 yılına ait o zamanki çıplak alanlarını gösteren bir fotoğraftır, diğeri ise 1933’de yine aynı yer- de çekilmiş, binalarıyla ve yoğun bitki örtüsüyle örnek çiftliğin bir resmidir. Bu resimlerde gördüğü büyük değişim karşısında şunu söyler; Bu, Türkiye’de son bulunuşum sırasında gördüğüm, sa- vaş sonrası yeniden doğan on yıllık güzel, yaşayan ve yıkılmaz pek çok anıttan biridir. 13 Vetulani yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu hızlı gelişimini eserin sonunda da şöyle özetlemektedir; Anadolu’dan sadece ilginç malzemeler ve bilimsel buluntular getirmedim, aynı zamanda buradan güzel deneyim ve izlenimler, özellikle de kültürel ve uygar gelişmelerin o büyük hızına duyduğum hayret duygusunu da edindim . 14 Tadeusz Vetulani’nin Türk Halk Kültürüne Dair Gözlemleri: Vetulani’nin Cumhuriyet dönemi Türk halk kültüründe ilk dikkatini çeken şey, yaşlıların, gençlerin birbirlerine oğul ve baba diye hitap ederken, gençlerin de kendi aralarında birbirleri- ne kardeş ya da birader diye seslenmeleridir. Aralarında baylı bayanlı konuşmanın olmadığı, herkesin bir arada sanki bir aile oluşturduğu bu memlekette, dayanışma, kardeşlik ve karşılıklı iyimserlik her adımda görülmektedir. Vetulani bu durumu bir Polonyalı olarak oldukça önemser, zira memleketinde insanların baylı bayanlı konuşmaları geçmişten gelen bir gelenektir ve bu durum Polonya toplumunda insanların arasında bir mesafe yaratırken bir birine de yabancılaştır- maktadır. Nitekim 1918’de, uzun işgal döneminden sonra büyük özverilerle kurulmuş olan Polo- nya’nın bir türlü iç huzuru sağlayamamış olması, buna karşılık hemen hemen aynı dönemlerde kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu birlik ve beraberliği sağlayabilmiş, hatta vargücüyle gelişmekte olması Vetulani’yi, Türk kültüründeki bu beraberlik ruhunu değerlendirmeye iter. 11  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 38. 12  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 39. 13  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 38. 14  Tadeusz Vetulani, Wzd ł uż Anatolii, s . 123.