ESER ADIAnadolu’da Abdallık Geleneğinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Tasavvufi Ve Dini Yapılanmalar İle Abdalların Müzikle İlişkisinde Bu Yapıların Etkisi

281 Anadolu’da Abdallık Geleneğinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Tasavvufi ve Dini Yapılanmalar ile Abdalların Müzikle İlişkisinde Bu Yapıların Etkisi Müzik, Oyun ve Eğlence kek karışık zikir meclisleri tertip etmesi, tarikatın heteredoks karakterini Anadolu’da da muhafaza ettiğini göstermektedir. 9 Abdalan-ı Rum zümresinden Baba İlyas’ın müridi olan Geyikli Baba’nın da Vefaîliğe bağlı bulunduğu bilinmektedir (Ocak, 2014, s. 123,126). Ayrıca, Abdal Musa, Abdal Murad gibi Rum Abdallarının da Vefaîyye’ye bağlı, Baba İlyas müritlerinden olduğu bilinmektedir (Gölpınarlı, 2014, s. 264). Ocak, XV. yüzyıla kadar Anadolu’da varlığını sürdürmüş olan Vefaî- lik’in, daha sonra Bektaşîlik içinde yer aldığını, XVI. yüzyıldan itibaren ise Alevîliğin içinde erimiş olabileceğini ifade etmektedir (Ocak, 2014, s. 90). Vefaîlik, Babaîlik hareketini başlatan bir tarikat olarak da dikkat çekmektedir. Vefaîliğe mensup olan Baba İlyâs-ı Horasânî ve en ünlü halifesi Baba İshak’ın Anadolu’da başlattığı Babaî- lik hareketi, Vefaîlikle birlikte Kalenderîlik, Haydarîlik ve Yesevîlik olmak üzere dört heteredoks tarikatının teşkilatlanması sonucu oluşan, büyük Türkmen zümrelerini içine alan senkretik bir yapı içinde gelişen sosyal-siyasi bir harekettir (Ocak, 2014, s. 164). Babaîliğin Osmanlı’nın ku- ruluş evresinde vücut bulmuş hali ise Abdalan-ı Rum olarak karşımıza çıkan abdallar zümresidir (Ocak, 2014, s. 164). Örneğin, Aşıkpaşazade’nin, büyük atası olan Baba İlyas’tan söz ederken “meczup”, “abdal” anlamında divane sıfatını kullandığı görülür (Melikof, 2010, s. 79). Bu açıdan, Baba İlyas, Dede Garkın, Geyikli Baba gibi, Vefaîliğin temsilcilerinin Türkmen kitlelerine önder- lik eden kişilerin baba , dede karakteriyle örtüştüğü görülmektedir. Özellikle Rum Abdalları ndan ünlü Geyikli Baba’nın Kalenderî-Vefaî şeyhi olduğu ve çok sayıda müridi bulunduğu bilinmektedir (Ocak, 2016a, s. 141-142). 3.4. Kalenderîlik Temeli ilahi aşk ve cezbeye dayanan Kalenderîlik (Öztürk E. , 2013, s. 89), X. yüzyıl başlarından itibaren ilk kez Orta Asya ve İran’da ortaya çıkmış, XIII. yüzyılın ilk yarısında Moğol istilasıyla beraber Anadolu’da hızla yayılmıştır (Ocak, 2016a, s. 57-63); (Öztürk E. , 2013, s. 89). IX. yüzyılda Horasan’da ortaya çıkan Melâmetîlik ile yakın ilişki içinde bulunan Kalenderîler, Melâmîler gibi dışarıdan bakılınca bilinip bilinmemeye, halktan gizlenme ya da kendilerini göster- meye önem vermezler (Azamat, 2001). Heteredoks dervişler arasında Kalenderîler, Abdalların önemli bir kesimini oluşturmaları açısından önemlidir. Abdal Musa, Kaygusuz Abdal, Seyyid Ali (Kızıl Deli) Sultan, Sultan Şucâud- din, Otman Baba, Demir Baba gibi ünlü dervişlerin Rum Abdalları yahut Kalenderîler olarak bi- lindiği dikkat çekmektedir. Bu kişilerin daha sonra Bektaşîlik içerisinde önemli evliyalar olarak sayıldıkları da görülmektedir. (Ocak, 2016a, s. 272) . Ayrıca, Köprülü’nün belirttiği üzere, Haydarî ve Yesevîler gibi Osmanlı’nın kuruluş yıllarında etkili olan Abdalan-ı Rum’un içinde yer alan Ka- lenderîlerin, “baba”, “abdal” lakaplarını kullandığını, “abdal” ile “kalender” in aynı anlama geldiğini belirtmektedir. Fakîrî de esrara düşkün olan ve boyunlarına halkalar takan Kalenderîleri Abdallar- la aynı saymaktadır (Azamat, 2001). Vahidî, Kalenderîleri, yüzleri tıraşlı ve kara yün veya altın sarısı cüppeleri dışında çıplak, kıldan yapılmış sivri börk giyen kişiler olarak betimlemiştir. Dilencilikle yaşamlarını sürdüren Ka- lenderîlerin, davul, def ve sancak taşıyarak dua okuyan, neşeli, coşkulu, ahenkli havalar söyle- yen kimseler olduğu görülmektedir. Tanrıyla sık sık karşılaşmaları nedeniyle çoğu kez vecd içinde 9  Bkz. Elvan Çelebi, v. 15a-b (Çelebi, 2014) .