Anadoluda’ki Geleneksel Süslemeli Bakır Mutfak Kapların Tasarımı

271 Anadoluda’ki Geleneksel Süslemeli Bakır Mutfak Kapların Tasarımı Maddi Kültür 1.6. Kullanılan Teknikler Bakır, tabiatta filiz halinde ve serbest olarak bulunan bir madendir. Neolitik çağdan itiba- ren maden işçiliği ile karşılaşılmaktadır. Osmanlı dönemi madenciliğinde, önemli bakırcılık merkezlerinin oluşması devlet ile birlik- te halkın da bakır eşya kullanımına itibar etmesiyle ilgilidir. Tokat, Konya, Küre, Trabzon, Erzin- can, Elazığ, Diyarbakır, Siirt, Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin, Sivas gibi bazı önemli mer- kezlerde ham bakırı toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde biçimlendiren atölyeler bulunmaktadır (FAROQHI, 1993, 211-231). Yapım Teknikleri: Dövme Tekniği: En yaygın teknik ise dövme tekniğidir. Doğal madenlerin keşfedilmesiyle birlikte kullanılmaya başlanan en eski yapım tekniğidir (Kayaoğlu, 1984, 219). M.Ö. 10.bine ta- rihlenen Neolitik dönem yerleşmesi Çatalhöyük’te ele geçen madeni eşyalarda bu tekniğe rast- lanmaktadır. Bu teknikte bakır külçeleri kalhanelerde eritilerek hazırlanan kalıplara dökülmekte ve ağır çekiçlerle dövülerek levha haline getirilmektedir. 20. yüzyıl başlarına kadar kullanılan bu yöntem, bundan sonra şahmerdan denen otomatik çekiçlerle dövülerek şekillendirilmeye baş- lanmıştır. Dövülerek levha haline getirilen bakırın istenilen kalınlığa getirilmesi için silindirlerden geçirilmesi gerekmektedir. Günümüzde atölyelere bakır levhalar istenilen kalınlıkta hazır halde gelmekte, sanatçılar döverek biçim vermektedirler. Anadolu’nun neredeyse tamamında bakır kap yapımında kullanılan araç ve gereçler; mi- yane, nallama, nari, göbeç, çekiçler ile ağaç tokmaklar, örsler, makas, diş açma pensesidir. Bun- ların söylenişleri ve çeşitleri yörelere göre değişir. Döküm Tekniği: Kalhanelerde eritilen madenin önceden hazırlanan kalıplara dökülerek dondurulması ile kap elde edilmesine döküm tekniği denmektedir. Bu teknikte aynı zamanda çok sayıda eşya elde etmek mümkün olmaktadır. Kalkolitik çağdan bu yana kullanılan teknik zaman içinde gelişmeler göstermiş, havan, mangal, buhurdan, ayna gibi eserler genellikle bu teknikle yapılmıştır( Erginsoy, 1978,25). Tornada Çekme ve Perdahlama: Dökülen ya da dövülerek biçim verilen kabın güzel gö- rünmesi ve yüzeyindeki pürüzlerin giderilmesi işlemidir. Bu yöntem torna tezgâhlarında ve çark- ta gerçekleştirilmektedir. Bu teknikte önceden hazırlanan ağaç kalıplar (kütük) torna tezgâhına yerleştirilir ve maden levha kalıba sabitlenir. Çalıştırılan torna tezgâhı ile kalıbın hızla dönmesi sağlanır. Bu dönmede hazırlanan madeni levhaya bastırılır ve levhanın kalıbın şeklini alması sağlanır. Yüzeyi düzeltilen kabın içindeki tahta kalıp çıkarılır. Bu işlemde bir miktar maden kay- bedileceğinden yumuşak bakır tercih edilmektedir. Perdah, tornada düzeltilen kabın yüzeyinin zımparalanması ve parlatılmasıdır. Bu iş için günümüzde keçe, ince zımpara taşı veya kumaş parçaları kullanılmaktadır. Daha çok seri imalatta kullanılan torna ve perdah, kabı alıcıya güzel göstermek için uygulanan bir yöntemdir.