Anadoluda’ki Geleneksel Süslemeli Bakır Mutfak Kapların Tasarımı

268 Emine KARPUZ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı ve, şerbet gibi içecek sunmak amacıyla yapılanlar süslemelidir. Süslemeler kabın merkezinde yoğunlaşmaktadır. Bazı örneklerde merkezi süsleme ile kenar kısmın süslemesinin boşluğundaki kısımda, seçilen motiflerin tekrarı ile oluşan bezeme kuşağı yer alır. Bazı örneklerde kenarda dar bir motif ile süsleme kompozisyonu tamamlanmıştır. 1.2.9. Güğüm: Tabanı düz ya da kaideli, geniş karınlı, dar boyunlu, dar ağızlı tek veya çift kulplu, kapaklı; su,süt, pekmez, kahve koymaya, taşımaya veya pişirmeye yarayan kaplardır. Yöresel olarak Ak- tafa(Kars), Bodiç (Ankara,Seyhan), çanka (Edirne), Düğüm (Erzincan), Halastar(Trabzon), Kuk- ma(Boyabat-Sinop, Mapavri-Rize), Yamak (Kemaliye-Malatya) gibi adlarla anılır (Koşay, 1957,7- 28). Bu kap türünün çoğunluğu süslemesizdir. Birkaç örnekte şişman karın, boyun ve kapaklarda süslemelerle karşılaşılmıştır. 1.2.10. İbrik: Yöresel olarak farklılıklar görünen kaplardandır. Daire gövdeli, dar boyunlu, emzikli, kulp- lu, kapaklı düz dipli ya da kaideli su taşıma ve saklama kaplarıdır. Abdest almak, el yıkamak ama- cıyla kullanıldığından genellikle alt kısımda yer alan leğenleriyle birlikte bulunurlar. Anadolu’da farklı söylenişleri vardır. Bunlar: Kuman(Bursa, Alanya-Antalya, Ilgın-Konya), udvan (Konya), ya- mak( Divriği-Sivas), yedek (Kütahya)’tir. İbrikler günlük kullanımının yanında misafirlerin kullanımına da sunuldukları için özenle süslenen kaplardandır. Karın(gövde), boyun ve kapakta süsleme yer alır. Gövde yüzeyi yatay ya da dikey bordürlere ayrılmış ve içerisi süslenmiştir. 1.2.11. Maşrapa-Bardak: Su, ayran gibi sıvı içecekleri içmek için kullanılan kaplardandır. Silindirik gövdeli, kulplu- dur. Gövdesi, taban ve ağız kenarında süslemeler vardır. Konya’da bardak olarak adlandırılır. 1.2.12. Kepçe: Yemek karıştırmak, almak, dağıtmak için kullanılan mutfak eşyasıdır. Uzun bir sap ve kep- çe kısmından meydana gelmektedir. Kepçe kısmı kaşıktan derindir. Anadolu’da Saplı ( Trabzon, Sivas, Güdül-Ankara), Çemçe, çömçe, çomça, çömça ( Malatya, Tokat, Nevşehir, Harput-Elazığ, Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Ahlat-Bitlis, Manisa-Balıbeyköy), Heskoy (Siirt-ağaç kepçe), dulçe Erzurum), Taskepçe (Bursa) şeklinde isimlendirilir (Koşay, 1957,7-28). Kullanım amacı dolayısıyla süslemesizdir. Ancak bazı örneklerde sadece sapı süslenmiştir. 1.3. Bezemelerin Tasarım Düzeni Türk mutfağında kullanılan kapların bir bölümü bezemelidir. Sini, tepsi, lenger gibi dairesel formlu eserlerde genellikle merkezi kompozisyonlar şeklinde düzenlemeler görülür. Bu kompo- zisyonlarda bir merkez etrafında veya kabın görünen yüzeyi üzerinde yer alan bezeme kuşakları farklı genişlikteki bordürlerle sınırlandırılmıştır. Bu tür eserlerde tüm yüzeyin süslendiği örnekler olduğu gibi, süsleme alanına değişik aralıklarla motiflerin sıralanışı ile gerçekleştirilen kompozis- yonlar da bulunmaktadır. Silindir gövdeli bakraç, kazan, tas, güğüm, ibrik, maşrapa gibi eserlerde ise seçilen motif veya kompozisyon atlamalı veya düz tekrar sistemi ile kabı kuşatır. Kepçe ve kevgirlerin fonksiyonları gereği sadece kulp-sap kısımları bordürler şeklinde süslenmiştir.