Atasözlerine İşlevsel Bir Yaklaşım: Türk Halk Felsefesini Öğütlerle Anlamak

170 Aysun DURSUN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı süreklilik etrafında yapılan hatalar, karşılıklı anlayış ve hoşgörüye bağlı olarak affedilirken bu durumun tekrar yaşanmaması veya başkalarına ibret olması için öğütlerden yardım alınır. Türk toplumunun temel felsefi bakış açılarından biri karşıdakini incitmeden, kırmadan öğretmektir. Ata- sözleri, az sözle çok şeyin anlatılmasını, özlü ve sembolik ifadelerle düşüncenin aktarılmasını ve her şeyden önemlisi kavram olarak adında barındırdığı deneyimle atalardan kalma bu bilgilerin bireye iletilmesini sağlar. Bir milletin ortak düşüncesini, kanısını ve tutumunu belirler, yol göste- ricidirler. Herhangi bir anlaşmazlık durumunda bir atasözüyle belgelendirilen tutumun doğruluğu herkes tarafından kabul görür. Halk nezdinde âdeta kutsal ve inandırıcı bir etki uyandırır (Aksoy 2016: 15). Atasözleri zaman içinde anonimleşerek sınama-yanılma ve gözlem sonucu doğruluk- ları kesinlik kazanmış, kalıplaşmış öğüt veya yargılara dönüşürler (Albayrak 2009: 3). Bir toplumun yapısı bireylerin uyumuna bağlı olarak belirlenir. Söz konusu yapı, bireylerin iradesini aşan, tek bir bireyin kendi istek ve gücüyle oluşturamayacağı veya yok edemeyeceği, bilinçdışı bir oluşum gösterir (Levi-Strauss 2013: 11). Kültürün ardında var olan başlıca yaratıcı güç bütünleşmedir. Bütün tek tek parçaların bir araya gelmesiyle oluşan toplam değil, bir varlık oluşturan parçaların anlamlı bir şekilde düzenlenmesiyle etkileşiminin sonucudur (Benedict 2003: 62). Bireylerin zihinlerinde var olan bu bütünleşme duygusu kültürel özelliklerin bireyler tarafın- dan kendi kültürlerinin öznel ölçülerine göre kabulü, reddi ve uyarlamasından oluşur. Bu hususta toplumsal değerler ve bellek devreye girer. Bireysel gibi gözüken yaklaşımların ardında toplumun kabul ettiği temel değerler yer almaktadır. Topluma ait bu değerlerin çözümlenebilmesi ve an- lamlandırılması için toplumun dünyayı ve yaşamı algılayışı hakkında değer felsefesi bağlamında fikir sahibi olunması gerekir. Etik ve estetik olmak üzere iki başlıkta incelenen değerler felsefesi/ aksiyoloji, bireylerin davranışlarına temel teşkil eden, paylaşılmış, genelleşmiş tutumları temsil eden değerleri araştırır (Çınar 2013: 9, 199, 216). Bir toplumun kültürünü öğrenebilmek için o kültürün değerlerini bilmek ve anlamak gerekir. Çünkü değerler kültüre özgüdür. Etik ve estetiğe ait toplumsal değerler bir milletin yüzyıllar içinde biriktirdiği kazanımlardır (Ziya Gökalp 2007: 11). Değerler, bir kimsenin insanları, insanlara ait nitelikleri, istekleri, niyetleri ve davranışları yorumlarken, insanların iyiyi, güzeli, doğruyu ve çirkini tanımlamak için koymuş oldukları standartlardır. İdrak, duygu ve bilgi birliğinden oluşan değerler, toplumun hayat tarzını belirleyen ve toplum tarafından paylaşılan inançları da kapsar. Bireyler ailelerinden, yakınlarından ve arkadaşlarından neyin, nasıl kabul görüp görmediğini öğrenirler. Kültürün getirisine tanık olarak yetişirler. Gelenek ve edebî ürünler kültürün dolayısıyla söz konu- su değerlerin aktarıcısı konumundadır. Kültür, toplumların bilinç dışı yaptıkları bütün hareketleri içerir. İnsanların kültürel değerleri, görenekleri ve dinî inanışları günlük alışkanlıklarına yerleş- tiğinden kendine bir yaygınlaşma alanı bulabilir. Bir kültürün üyelerinin ana görüşleri ulaşma- ya çabaladıkları hedefleriyle ilgilidir. Toplum içinde bireyler bu hedefe ulaşabilmek için gereken düşünceleri, hisleri ve davranışları edinirler. Bu durumda kültürün tanımlayıcı öğesi sahip olduğu insan davranışlarının yol göstericisi olan değerlerdir. Bir toplumun üyeleri tarafından izlenen ve benimsenen genel amaçlar olarak da tanımlanmaktadır. Bilindiği gibi amaç, motivasyon kavra- mının tamamlayıcısı, özendiricisidir. Genelleşmiş amaçlar, genelleşmiş özendiriciler olarak ifade edilebilir. İhtiyaçların temininde varlık gösteren değerler de, temel güdülere bağlı ve toplumun üyelerince paylaşılan genelleşmiş özendiriciler olarak yorumlanabilir (Çınar 2013: 203-204, 208, 215).