Aynı Motifin İki Farklı Müzik ve Edebiyat Çevresinde Tezahürü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma “Narmanlı Gelin” Örneği

198 Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı I. Metinlerin Üretim ve İcra Süreçleri A. Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde İcra Edilen Manzume Âşık tarzı şiir geleneği içinde üretilen, Narmanlı Âşık Sümmani’ye tapşırılan, ve “Narman kazasında Orcuk yolunda” mısraıyla başlayan manzume mevcut bilgilere göre ilk kez Nejat Bir- doğan tarafından 1969 yılında derlenmiştir. 2 Elimizde bulunan dört ayrı icradan üçünün (Reyhani, Ruhani, Toruni) tarihi bilinmemektedir. Ancak onların 1969 öncesine ait olmadığı kolaylıkla tah- min edilebilir. Âşık Yaşar Reyhani ve Âşık Mustafa Ruhani’nin icralarının 1970’lerde gerçekleş- miş olma ihtimali yüksektir. Âşık Nusret Toruni’ye ait kayıt bir televizyon programından alındığı için bunun 1990’larda icra edildiği tahmin olunabilir. Nuri Çıraği icrası, Dilaver Düzgün tarafından 28 Nisan 1992 tarihinde derlenmiştir. Abdulkadir Erkal’ın Hüseyin Sümmanioğlu’ndan yaptığı derlemenin tarihi ise 2012’dir. Bu bilgilerden yaklaşık olarak şöyle bir kronoloji ortaya çıkmaktadır: 1. Ahmet Poyrazoğlu’nun Nejat Birdoğan’dan aktardığı metin (1969) 2. Yaşar Reyhani icrası (1973-1974) 3. Mustafa Ruhani icrası (1970’li yıllar) 4. Haşmettin Arslan’ın yüksek lisans tezi, 1986 5. Nusret Toruni icrası (1990’lı yıllar) 6. Dilaver Düzgün’ün Nuri Çıraği’den derlediği metin (1992) 7. Hayrettin Rayman yayını (1997) 8. Hüseyin Yiğit’in lisans tezi (2000) 9. Abdulkadir Erkal’ın Hüseyin Sümmanioğlu’ndan derleyerek neşrettiği metin (2012) B. Anonim Halk Müziği Çevrelerinde İcra Edilen Türkü Halk müziği formunda icra edilen türkünün ulaşabildiğimiz en eski kayıtları Erzincanlı Şerif Tanındı (1904-1948) ve Zaralı Halil Söyler (1906-1964)’e aittir. Bu iki sanatçının icraları ile ilgili malzeme taş plaklardır. Ama bu plakların ne zaman hazırlandığına dair kesin bilgi yoktur. Söz konusu sanatçıların biyografilerinden hareketle bir tahminde bulunmak mümkündür. Erzincanlı Şerif’in İstanbul’da taş plak kayıtlarını yoğun bir biçimde gerçekleştirdiği yılların 1930-1939 ara- sı olduğu biliniyor. Aynı şekilde Zaralı Halil’in taş plak kaydını gerçekleştirdiği dönem de aşağı yukarı 1940-1950 arasındadır. Türkünün icrasının bundan sonraki seyrini takip etmek daha da kolaylaşıyor. Taş plaklar üzerine yaptığı araştırmalarıyla tanınan Kubilay Dökmetaş’ın verdiği tahmini bilgilere göre Erzincanlı Şerif’in taş plağı 1935-1940 arasında, Zaralı Halil’in kaydı ise 2  Âşık Ahmet Poyrazoğlu, “Narman Kazasında Orcuk Yolunda Türküsünün Hikâyesi”, Beyazşehir Pa- landöken, sayı: 21, Nisan-Mayıs-Haziran 2017, s. 84-85 (Metnin nakil sırası şöyle: Âşık Sümmani – Aziz Yıldırım (Sarıkamış’ın Köroğlu köyünden) – Nejat Birdoğan – Ahmet Poyrazoğlu)