Aynı Motifin İki Farklı Müzik ve Edebiyat Çevresinde Tezahürü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma “Narmanlı Gelin” Örneği

200 Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 6. Hüseyin Turan icrası (1990’lı yıllar) 7. Kenan Tuna neşri (2001) 8. Cengiz Şengül neşri (2010) II. Metinlerin Mukayesesi A. Metnin İlk Şeklinin Tespiti Sözlü gelenek ürünlerinin ilk ve orijinal şeklini belirlemek oldukça güç, çoğu kez imkân- sızdır. Son şekli de yoktur. İcra mekânı, dinleyici ve icracıdan sadece birinin değişmesi halinde metin yeniden şekillenebilmektedir. Elimizdeki verilere göre “Narman kazasında” kelime grubu ile başlayan manzumelerin ilk kez Sümmani tarafından söylendiği, yani âşık tarzı şiir geleneği içinde ortaya çıktığı, daha sonra anonim halk müziğinde “Narmanlı gelin” motifi etrafında yeni bir metnin üretildiği, bu çerçevede metinsel ve ezgisel varyantlarının oluştuğunu kabul etmek durumundayız. Buna göre halk müziğinin kendine has atmosferi, kendi formunun gerektirdiği düzenleme- leri yaparak farklı bir üslupla türkünün yeniden üretilmesini sağlamıştır. Sümmani’ye ait metnin icracıları metinde âşık tarzı dinleyici kitlesinin aşığa yüklediği misyona uygun düzenlemeler ya- parken aynı dikkat türküde de söz konusu olmuştur. Türkü metni, anonim halk müziği dinleyicisi- nin beklentilerine uygun bir vokabüler, duyuş ve düşünüş tarzı ile karşımıza çıkmıştır. Ancak âşık tarzı gelenek temsilcileri, halk müziği icracıları ve dinleyici kitlesinin ortaya koyduğu bu kabulü kanıtlayacak yeterli delillere sahip değiliz. Çünkü halk müziği tarzındaki icra- nın en eski örneğinin 1935-1940 yılları arasında gerçekleştiğinin bilinmesine rağmen âşık tarzı şiir geleneği içinde icra edilen metnin en eski icrasına ait ses kaydı 1970’li yıllara aittir. Bu konu- daki en eski derleme ise 1969 yılında gerçekleşmiştir. Anonim halk müziği ortamında üretilen bir türküdeki “gelin” motifinin Sümmani tarafından kullanılması veya Sümmani geleneğini sürdüren gelenek temsilcilerinin Sümmani adına oluşturdukları bir metni icra etmiş olmaları da ihtimal dâ- hilindedir. B. Metinlerin Benzerlikleri Âşıklık geleneği temsilcilerinin icra ettikleri manzume ile halk müziği repertuvarındaki türkü birbirinin versiyonu veya varyantı değildir. Sümmani’ye ait metin kendi geleneği içinde versiyonla- rını üretmiş, halk müziği formundaki metin de kendi çeşitlemelerini ortaya çıkarmıştır. Böylece iki ana metinden çok sayıda yeni benzer metinler türemiştir. Âşıklık geleneği içinde icra edilen metin, bütün icra, yayın ve derlemelerde “Narman kazasında Orcuk yolunda” mısraıyla başlamaktadır. Zaralı Halil dışındaki anonim halk şiiri icrala- rının tümünde bu mısra “Narman kazasında bir gelin gördüm” şeklindedir. 5 Saz şairleri bazen şiirlerini üretirken icra ederler bazen de önceden serbest zamanlarda 5  Zaralı Halil icrasında türkünün bu mısraında “gelin” yerine “güzel” kelimesi kullanılmıştır. Ayrıca bu mısra ile başlayan bent, en sonda yer almaktadır.