Başkurt Mitolojisinde Taş

216 Prof. Dr. Firdevs KHİSAMİTDİNOVA T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Antik menhirler de, yani pürüzlü bir vahşi taş biçimindeki en basit megalitler; yalnız taşlar - kayalar, torataş idolleri, karataş diye bilinen keskin kayalar zinciri, tapınılan bir yer olduğunu ve Başkurtlarda taş kültü olduğunu göstermektedir. Başkurtlarda taş mitolojisi varolduğunu sihirli yağmur taşları da söylemektedir. Başkurtla- rın farklı etnik grupları onları Yeytaş ‘yaz taşı’, Yeygortaş / Yeygurtaş ‘bir gökkuşağı taşı’, Yeygo- rontaş ‘bir gökküşağı taşı’, Yamgırtaş ‘yağmur taşı’, Yawın taşı ‘yağışlı bir taş’, Yazataş ‘cadı taşı’ diye adlandırmıştır [BDAS, 2012, 265, 272; Hisamitdinova, 2011, 204-205, 331]. Başkurtların sihirli yağmur taşları üç gruba ayrılır. İlk grubu büyük taşlar, taş yığınları teşkil eder, yerli halk ağzıyla, Kolontaş ‘tay taş’, Atataş ‘baba taş’, Anataş ‘anne taş’, İnetaş ‘anne taş’, Balataş ‘bebek taş’ gibiler. Bu tür taşlar, Başkurdistan’ın Beloretsk, Gafuri ve Arkhangel bölgele- rinde sabitlenir. Yerli halkın rivayetlerine göre, yağmursuz kuraklık yıllarda yağmuru çağırabilmek için bir Molla veya bir bilgin taşa vurmalıymış veya bu taştan bir küçücük parça koparmalıymış. Sonra bu parçacık ırmağın belli bir yerine bırakılıyormuş. Yağmur uzun sürmeye başlarsa Molla bu parçayı nehirden çıkarıp kurutuyormuş, üzerine yakındaki köylerden toplanan yağı sürüyor- muş ve çıkardığı yere tekrar yerleştiriyormuş. Bundan sonra yağmur diniyormuş. Yağmur taşlarının ikinci grubu, küçük nehir çakıl taşlarıdır. Nehirdeki ak taşları kutsallaş- tırma olayını Sakmar Nehri kenarlarında yer alan Haybulla, Zilayir, Baymak köylerinde görmekte- yiz. Abzelil ve başka bir dizin köylerde (Baymak, Uçalı, Beloretsk bölgelerinde) yağmur çağırma töreninde “ йәйғорташ йәки йәйғоронташ” diye adlandırılan nehirin renkli taşları kullanılmak- tadır. Şunu da vurgulamak istiyoruz ki, yağmur çağırma ve durdurma geleneğinin teknolojisi de nehirde taşları atma veya çıkartma ile ilgilidir. Üçüncü grup, kuşların kursağından çıkarılan küçük taşlanmış çakıllardan oluşur. Bu yağ- mur taşları, Ziançura, Kugarçin, Abzelil ve Uçalı bölgelerinde tespit edilmiştir. Bu grup Başkurt- ların yağmur çağırma ve durdurma gelenekleri pek farklı değildir. Aynı şekilde taşlar suya konur veya durdurmak isterken sudan çıkarılır, kurutulur, yağ sürülür. Başkurt dilinde, yağmuru çağırmak veya durdurmak için gerçekleştirilen çakılları düşür- me ve çıkarma törelerine “ Таш йыуыу” , yani “taş yıkama” denir. Diğer ismi de “ Таш майлау ”, yani taşı yağlama. Yukarıdaki bilgiler, yağmur taşının mitolojikleştirilmesinin Başkurtlar arasında yaygın olduğunu göstermektedir. Büyülü yağmur taşlarının yalnızca Başkurtlar arasında değil, başka Türklerin çoğunluğun- da tespit edildiği unutulmamalıdır [Inan, 1998, 167-171, Kondybai, 2008, 172-177, Molnar, 1994, 1-121]. Ayrıca, Türklerin büyülü yağmur taşlarıyla ilgili bilgilerin Çin, Arap ve Türk yazılı kaynak- lara yansıması da eklenmelidir [Bichurin, 1851, 259; Inan, 2005, 167-171]. Örneğin, M. Kaşgarlı şunları yazıyor: “Bu, bir çeşit kehanettir. Bu gelenekler belli bir taşlarla yapılır, onları kullanarak yağmur çağırırlar veya kar yağdırırlar, rüzgâr çıkarırlar. Dile alınan gelenek başka Türkler arasın- da da yaygındır...»[Kaşgarlı, 2005, 673]. Taşın mitolojikleşmesi, Başkurtların başka gelenek ve göreneklerinde de yer almıştır. Örneğin, doğumla ilgili geleneklerde çocuğun göbekbağını taş üzerinde kesme geleneği