Bir Çocuk Oyununun Diakronik İncelemesi: Aç Kapıyı Bezirgânbaşı

121 Bir Çocuk Oyununun Diakronik İncelemesi: Aç Kapıyı Bezirgânbaşı Müzik, Oyun ve Eğlence En çok tespit edilen varyanttan yola çıkarak “kapan”ın neyi simgelediği üzerinde duralım: Kapan sözcüğü, sözlükte “pazara satılmak üzere gelen yiyecek maddelerinin tartıldığı resmî büyük kantar ve bu kantarın bulunduğu yer” olarak tanımlanır 13 . Latince “campana”dan Farsça’ya, buradan “kabbân” olarak Arapça’ya ve “kapan” olarak da dilimize girdiği kaynaklarda yer almaktadır. Osmanlı Döneminde İstanbul’un başlıca iş ve ticaret merkezleri olan ve Haliç girişinde ayrı birer merkez durumundaki kapanların en ünlüleri Eminönü’ndeki Unkapanı, Galata’da Yağkapanı ve Tahtakale’de Balkapanı’dır. Bu kapanlarda zahire türünden ihtiyaç maddeleri alınıp satılır, ekspertiz, ölçüm, fiyatlan- dırma ve dağıtım işleri gerçekleştirilirdi. Unkapanı, Fatih Sultan Mehmet döneminde, İstanbul’un fethinden sonra, şehirde yaptırı- lan büyük kapanlardan biridir ve aynı adla bir semt adı olarak varlığını sürdürmektedir. Eminönü’nde bulunan Balkapanı da en eski ticaret hanlarından biridir. XVI. yüzyıl hanla- rından olan bu kapan bir Bizans yapısının bodrum temelleri üzerine inşa edilmiş ve Fatih Sultan Mehmed tarafından Ayasofya’ya vakfedilmiştir. Mısır Çarşısı inşa edilmeden önce kahve, şeker, pamuk perakendeci tüccar ve esnafa Balkapanı’nda dağıtılırdı. Galata’daki Yağkapanı’nda da, Balkapanında olduğu gibi İstanbul’a dışarıdan gelen bal, yağ, don yağı, pamuk, keten, zeytinyağı, kahve, şeker, sabun, peynir gibi çeşitli ihtiyaç maddeleri depolanmakta ve satılmaktaydı. Oyuna şimdi yeniden bakalım; Görülen: Şarkı eşliğinde, ellerini birleştirerek yukarı kaldırmış iki oyuncunun kolları altın- dan sıra ile geçen çocuklar. Gösterilen: Temsili bir han veya saray kapısından içeri giren deve katarı. Duyulan: Bir çocuk oyununun şarkısı Duyurulan: Bezirgânbaşı ile kervan sahibi arasında geçen haraç pazarlığı. Anlaşılan: İstenen bedelin ödenmesinin ardından yani deve katarının taşıdığı yükün bir kısmının bezirgânbaşına kapı hakkı (haraç) olarak verildikten sonra diğer malların saray için yüklü bir ücrete satılması. Aç Kapıyı Bezirgânbaşı oyunu yapılan incelemeler ışığında yorumlanacak olursa, drama- tik olarak nitelenebilecek bu oyun, gerek iki oyuncunun kolları ile bir mekân oluşturarak, gerek sırayla geçen oyuncuların deve kervanını canlandırarak bize yaşanan bir olayı aktardığı söylene- bilir. Oyunda geçen bezirgânbaşı ile kervan sahibi (bu kişiler aynı zamanda mekânı ve develeri temsil eden oyunculardır) arasında geçen pazarlığın geçmişte buna benzer bir şekilde yaşandığı düşünülmektedir. 13  Büyük Türkçe Sözlük. TDK.