Çorum Kültür Envanteri

19 M.Ö. 2. binin ilk çeyreği Anadolu tarihinin başlangıcı yerli aglutinant dil grubuna ait Hattiler ve Hind Avrupalı Hititler hakkında ilk bilgilerin kazanıl- dığı dönemdir. Bu çağ Hitit kültürünün başlangıc ve gelişme aşamalarının kaynağıdır. M.Ö 3. binin 2. yarı- sında Kuzey Kapadokya ve Orta Karadeniz bölgesinde gelişmiş kültürün temsilcisi Hattilerdi. Şehir devlet- leri tarafından yönetilen bu bölgenin müstahkem şe- hirleri, krali mezarları, hazineleri, Hatti kültürünün simgeleridir. M.Ö 3. binin sonlarında yangınla sona erdilen bu çağı, Asur Ticaret Kolonileri Dönemi izler. Bu dönemin ilk evresi, Karum(aşağı şehir) II. katının (M.Ö.1945-1835) Assurca metinlerinde Hattice’nin yanında Hititçe ve Luvice kişi, yer ve tanrı adlarının okunması, Hititlerin 20. yüzyılda Anadolu’da varlığı- nı kanıtlamıştır. Yazılı kaynaklara dayanan bilgilere göre Hititerin, Anadolu’ya M.Ö. 3. binin son yılların- da, 2. binin başında küçük gruplar halinde, girmeye başladıkları ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Hititle- rin Anadoluya daha çok Kuzey Karadeniz yöresinden, veya kuzeydoğudan, Kafkaslar üzerinden geldikleri öncelikle, Hatti ülkesinin Kızılırmak kavsinin kuzey kesimine yerleşmiş oldukları ihtimali ağırlık kaza- nırken, Boğazlar üzerinden girmiş olabilecekleri de önerilmektedir. Birbirini izleyen akınlarla Orta Anadolu içle- rine yayılan Hititler, zamanla etki alanlarını genişlet- mişler; Hattili Prenslerin arazisine hakim olmuşlar- dır. Asur Ticaret Kolonilerinin geç evresinde (M.Ö 1800-1730) Kuşşara Kralı Pithana ve oğlu Anitta tarih sahnesine çıktılar. Onlar Hitit diline Naşili adını veren Kaniş/Neşa’yı zapt edip krallığın ilk merkezi yaptılar. M.Ö. 1700’lerde Kuşşara kralı Anitta, Hattuş Kralı Pijusti’yi yenip şehrini tahrip ettiğini anlatmaktadır. “Geceleyin yaptığım bir saldırı ile şehri aldım. Yeri- ne yaban otu ektim. Benden sonra her kim kral olur ve Hattuş’u yeniden iskan ederse gökyüzünün Fırtına Tanrısı’nın laneti üzerinde olsun.” Anitta’nın Hatuş ile ilgili lanetinin etkisinin ne kadar sürdüğü bilinmemektedir. Ancak M.Ö. 17. yüzyılın ikinci yarısında şehir, Hitit Kralı I. Hattuşili tarafından başkent olarak seçilir. Eski Hitit Devleti’nin kurucusu I. Hattuşili Kızılırmak kavsi içindeki çekir- dek ülkede birliği sağladıktan sonra, Kuzey Suriye, Yukarı Fırat Bölgesi’ne-Hurri Ülkesine karşı yönet- tiği akınlarla, kendisini izleyecek Hitit Krallarına bir dünya devleti olma amacının işaretini veriyordu. Ha- lefi Murşili fetihlere güneyde devam eder, Suriye’deki şehir devletlerini devreden çıkartarak, Mezopotamya ticaret yolarını kontrol altına alır. Halep ele geçirilir ve ordu Babil’e kadar ilerleyerek Hammurabi hanedanlı- ğına son verilir. Ancak Murşili’nin Hantili tarafından öldürül- mesini bir karışıklık dönemi izler. Hantili idareyi ele aldıysa da o da öldürülür. Hantili’den sonra tahta ge- çen Zidanta ve I. Huzziya’da Hantili ile aynı kaderi pay- laşarak öldürülürler. Bu dönemde Hitit devleti, Torosların güneyin- deki ülkeleri, güney ve güney doğu Anadolu’daki diğer bölgeleri yeniden Mitanni Krallığı’na kaptırır. Telipinu tahta geçmesiyle, saraydaki kan davalarını durdurmayı başarır. Önceki kralların Anadolu’dan uzak bölgelere yaptıkları seferleri dur- durarak, Anadolu’yu kendi içinde tutarlı bir idari teş- kilat altına almaya çalışır. Bu amaçla eyalet sistemini kurar. Telipinu fermanı olarak bilinen fermanı yayın- layarak, taht verasetini belli kurallara bağlar. Geleneksel Hitit tarihi çağ ayrımına göre Teli- pinu devrini “Orta Krallık” adı verilen dönem izler. Bu dönem krallarından Tuthaliya I ve Arnuvanda I’in dik- katleri zaman zamanHitit etki alanınınBatı Anadolu’ya uzanması yolunda yoğunlaşmışsa da Hititler, I. Hat- tuşili ve I. Murşili’nin başarılarından sonra yeniden Kuzey Suriye’de etkili olma isteğinden vazgeçme- mişlerdir. Tuthaliya’nın Ege Kıyılarında Aşşuva’ya dek uzanan başarılı bir askeri hareketinin anlatıldığı savaş ganimeti olan ve Çorum Müzesi’nde sergilenen tunç kılıç üzerindeki yazıt bu bağlamda yorumlanmaktadır. Aynı zamanda I. Tuthaliya Hititlerin amansız düşmanı Kaşkalar’la da baş etmek zorunda kalmıştır. Metin- lerde Tuthaliya zamanında Fırat’ın yukarı yatağında kalan bölgelere ve Kuzey Mezopotamya’da Hurrilere HİTİT SİYASİ TARİHİ