Çorum Kültür Envanteri

470 Yörede derlenmiş manzum biçimdeki bilmeceler 67 , uzun tecrübelerle işlenmiş bir estetik ve algılayış özelliği taşımaktadır 68 . Ol nedir ki dört ayaklı canı yok Sanasınkim bir deridir kanı yok Günde yeni türlü güller bitirir Güllerinin bülbülü nâlânı yok Yüzbin hançer urar isen göksüne Hançere göksün gerer noksanı yok (Gergef, çevre ve işlenilen nakış) Ol nedir ki cismi canı karadır Teni baştan başa pare paredir Ayağından asıyor Tanrı anı Yapışacak üstüne damlar kanı (Karadut) Gönül alçak yüz yerde Yüz yaram var yüz yerde Hak yarattı görmedi Ben görmüşem yüz yerde 69 (Uyku) 12.10.Atasözü/Deyiş: Halk arasında her türlü konuyu işleyen ve binlerce yıllık birikimi barındıran hikmetli, özlü ve veciz sözlere Atasözü denir. Diğer bir ifadeyle, atasözleri, cemiyetle beraber doğmuş, onunla birlikte oba oba, boy ve oymak olarak asırlarca göçebe hayatı yaşamış ve nihayet gelişip özleşerek de ulus hâline yükselmiş, medenîleşmiş törelerdir 70 . Atasözleri bir fikir adamının, bir ehlidilin ağzından çıkmış olsalar bile, toplum bunlar üstündeki şahsilik izlerini silip, bütün kitleye mal etmiştir. Atasözleri, ait olduğu toplumun törelerini, yiğitçe söyleyişlerini; bazen bolluk, bazen kıtlık, kimi neşeli, kimi üzüntülü anlarını, gönülden kopmuş ifadeleri ihtiva eder. Bu yönüyle, doğrudan doğruya akıl ve mantığımıza seslenen nasihatlerdir 71 . Her biri, “bilgi küpü” zenginliğinde bulunan atasözleri, nazım hâlinde söylendiği gibi, genelde bir veya iki cümleden oluşan nesir biçiminde de dilden dile aktarılmaktadır. Çorum’da söylenen atasözleri ve deyiş bazıları şöyledir 72 : -Kara keçiyi gören içi dolu yağ sanır -Allah’tan sağlık devletten aylık -Adamın iyisi alışverişte altunun iyisi mehenk taşında -Bacak kadar boyun var türlü türlü huyun var 73 -Bakmaz ayağının aksağına gider yolun yükseğine -Biri yıldırım biri budak, döğüşürler kıdak kıdak 74 -Çakmaktaşının büyüğünden de ateş çıkar küçüğünden de 12.11.Ağıt: Başta ölüm olmak üzere ayrılığın yahut üzüntünün doğurduğu ıstırap sebebiyle ortaya konulan lirik ve manzum ürün olarak tanımlanmaktadır. Şayet ölenler için söyleniyorsa kendisine has makamla terennüm edilir. Söylenen sözler ölenle ilgili düşünce, duygu ve izlenimleri ihtiva eder 75 . Yapısı ve konuyu işleyiş özelliğiyle çeşitli alt başlıklara ayrılarak incelenen ağıt türü, kişinin ve bazen de toplumun acısını “söz” ile ifade etmesi, aktarması yönüyle önem taşıyan edebî türlerimizdendir. Çorum yöresi ağıtlarından bir örnek: 67 ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ Eşref Ertekin, 1942, “Çorum’da Söylenen Bilmeceler”, Çorumlu Dergisi, Yıl 4, 1 Nisan-Mayıs 1942, Sayı 36-37, s. 22-23. 68 �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Çorum bilmeceleriyle ilgili olarak ayrıca bkz. Halit Battaloğlu, 1935, Niğde ve Çorum Bilmeceleri, AKP I/7 (Kas. 1935), s. 13-14. Şükrü Elçin, 1964, “Mecitözü Bilmeceleri”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, VIII/177, Nisan, s. 3398-3400. 69 ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� Eşref Ertekin, 1943, “Çorum’da Söylenilen Bilmeceler”, Çorumlu Dergisi, Sayı 39, 1 Ağustos 1943, s. 20-22. 70 ���������������������������������������������������������������������������������������������� Dehri Dilçin, 2000, Edebiyatımızda Atasözleri, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara. (XXXVI+219 S.) ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Hasan Köksal, 1985, Millî Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, Üçdal Neşriyat, Tasvir Matbaası, İstanbul, s. 109-110. ��������������������������������������������������������� Çorumlu Dergisi, Yıl 2, 1 Temmuz 1940, Sayı 24, s. 17. ���������������������������������������������������������������������������������������������� Eşref Ertekin, 1938, “Atalar Sözü”, Çorumlu Dergisi, Yıl 1, 15 Mayıs 1938, Sayı 2, s. 35-38. ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� Eşref Ertekin, 1944, “Çorum’da Söylenilen Atalar Sözü”, Çorumlu Dergisi, Sayı 45, 1 Şubat 1944, s. 28-29. ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Doğan Kaya, 2007, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayını, Erek Matbaası, Ankara, s. 28-29.