Dede Korkut Hikayelerinde Toplumsal Cinsiyet Kabulleri Bağlamında Kadın ve Erkek Söylemleri

143 DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE TOPLUMSAL CİNSİYET KABULLERİ BAGLAMINDA KADIN VE ERKEK SÖYLEMLERİ Dr. Gülnaz ÇETİNKAYA 1 Giriş Dede Korkut Hikâyeleri, kültürel bellek aktarıcısı olarak geçmiş, bugün ve gelecek ara- sında köprü olan bir eserdir. Bu özelliği ile hikayeler, kültürel belleğin çok katmanlı yapısını çözümlemede ve yorumlamada bir söylem haritası olarak karşımıza çıkmaktadır. Hikayelerdeki söylemler ve kullanılan her bir sembol geçmişin kültürel derinliklerine bağlı, çağının toplumsal özelliklerini yansıtıcı, geleceğe yol gösterici özelliğe sahiptir ve çok boyutlu bir sistemin göster- geleridir. Bu göstergeler, toplumsal yapının işlevsel unsurları olduğu gibi aynı zamanda belirli bir dönemin düşünce ve duygu dünyasının da estetize edilmiş kodlarıdır. Bu bağlamda toplumsal ve bireysel bilincin yoğun anlamlar yüklediği değerleri yüzyıllara dayanan kültürel belleğin refe- rans çerçevesi rehberliğinde hikayeler üzerinden tespit edelebilmek mümkündür. Hikâyelerde toplumsal yaşamın önemli konularından biri toplumsal cinsiyet kabulleridir. Biyolojik, sosyolojik, psikolojik anlam alt yapılarına sahip olan toplumsal cinsiyet kabulleri ile ilgili söylemler genel an- lamda toplumsal yapının özelliklerini yansıtmaktadır. Dede Korkut Hikâyelerinde, toplumsal cinsi- yet rollerini belirleyen en önemli kurum aile olarak görülmektedir. Bireylerden, toplumun anne, eş ve baba olarak bekledikleri toplumsal cinsiyet ile ilgili kabullerin ilk halkasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada inanç, coğrafi yapının özellikleri, gelenekler, görenekler gibi çok katmanlı bir yapının belirlediği toplumsal cinsiyet kabulleri ile ilgili ilk olarak toplumun eril kimliğe yüklediği değerler daha sonra ise kadına yüklenen değerler tartışılacak sonuç bölümünde ise genel bir değerlen- dirme yapılacaktır. Toplumsal Cinsiyet ve Eril Kimlik Dede Korkut hikayelerinde toplumun eril kimliğe yüklediği değerlerin dilsel kodları “oğul” “baba”, “bey” ve “yigit” statüsü ile aktarılmaktadır. Bu bağlamda er; yiğitlik yolundaki “oğul”un 1  Hacettepe Üniversitesi TÖMER