https://Desen Atkılı Anadolu Kumaşlarında Yöresel Kimlik

192 Feriha HEKİM - Prof. Dr. Günay ATALAYER T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Günümüzde Anadolu’da, yöresel özelliklerini koruyup yaşatmaya çalışan, aynı zamanda güncel örneklerle yerel dokumacılığı devam ettiren birçok il, ilçe ve köy bulunmaktadır . Bu an- lamda sürdürülebilirliğin sağlanması, yöreye özgü bezlerin kimliklerinin özgünlüğünün belgelenip yaşatılması, coğrafi işaretlerinin alınması kültürümüzün korunması bakımından önem taşımakta- dır. Aynı zamanda Coğrafi İşaret ile korumaya alınan ürünün yörede üretilmesinin iş olanaklarını arttırdığı ve köyden kente göçün önüne geçerek ülke ekonomisine katkı sağladığı söylenmek- tedir. (Gürel, Gürler, Nabalı, Ayyıldız, 2016, 1055). Dolayısıyla coğrafi işaret sürecinde yöresel dokumaların yapısal analizlerinin yapılması önem kazanmaktadır. 1. Dokuma Desenli ( Motifli - Desen Atkılı ) Kumaşlar Dokuma kumaş yapılarında, kumaşın çözgü ya da atkı yönünde örgüyü oluşturan te- mel ipliklerin yanında, desen yapmak için ekstra iplik olarak ifade edilen 2. bir ipliğin kul- lanıldığı görülmektedir. Bu tür yapılarla elde edilen kumaşlara, 2. ipliğin çözgü ya da atkı yönünde kullanımına göre “ekstra çözgülü” ya da “ekstra atkılı” kumaşlar denilmektedir. “Ekstra ipliklerin” hareketi ile kumaş yüzeyinde oluşturulan desenlendirme tekniği günümüzde sektörde sıkça kullanılmaktadır. Örneğin yüksek kapasite ile çalışan jakar tezgâhlarında dokunan kumaşlarda ve dokuma etiket sanayisinde genellikle bu yöntem kullanılmaktadır. Ayrıca takviyeli kumaşlar olarak bilinen, ağırlık, kalınlık, yumuşaklık, yalıtım vb. gibi özellikler kazandırmak için atkıdan kuvvetlendirilmiş dokuma yapılarının günümüz teknolojisi ile teknik tekstiller kapsamında da kullanılan bir uygulama olduğu görülmektedir. Bu noktada tarihi binlerce yıl öncesine dayanan Anadolu’nun Yöresel kumaşlarının günümüz kumaşlarına yöntem olarak katkı sağlamış olabi- leceğini söyleyebiliriz. Yöntem, zeminde bez ayağı örgüsünün kullanıldığı, zemin çözgüsü ve zemin atkısı dışında, atkıdan ekstra bir iplik olarak nitelendirdiğimiz desen atkısı (motif yapan atkı) yani 2. Atkı ipliğinin el müdahalesi ile yapıya dâhil edilip dokuma yöntemiyle desenlendirme yapılabilmesidir. Bu yöntemde desen yapan ipliğin hareketi, özelliği ve zemin doku ile ilişkisi (zemin atkı, zemin çözgü) değişik tekniklerin oluşmasını sağlamaktadır. Başka bir söylemle; bu yöntemde çok sayıda teknik görülmektedir. 2. Dokumalarda Yöresel Kimlik Anadolu’da her bölgenin kendine özgü bir dokuma çeşidi olduğu bilinmektedir. Bölgeler- deki bu kendine özgü belirleyici özellikler kumaşın yöresel kimliğini oluşturmaktadır. Kumaşların üretim yöntemleri, yapıları, hammaddeleri, renk ve desenlendirme yöntemleri ile kullanım alanları bakımından incelenmesi ve sınıflandırılması yerel dokumaların yöresel kimliğini belirlemede ve coğrafi işaret için yapılan başvurular için önem kazanmıştır (Atalayer, Usluca, 2011). Yapılan kumaş incelemeleri ve sözlü görüşmeler sonucu kumaşların lif özelliklerinin, gör- sel kompozisyonlarının, yapı ve işlevlerinin yöresel farklılıklar gösterdiği saptanmıştır. Burdur (İbecik), Kastamonu (Selalmaz), Bursa (Keles) örnekleri yüzey düzenleme ( kompozisyonları) açısından yani desenlendirme yöntemi bakımından aynıdır. Ancak desen yapan 2.bir atkı olarak nitelenen desen atkısının iplik özellikleri, desen yaparken çizdiği yön, kumaşın neresinde, nasıl kullanıldığı gibi ayırıcı özellikler bu kumaşların özgün yapılarını belirlemektedir. Yani tekniklerde farklılıklar oluşmaktadır. Ayrıca aynı yöntem kullanılmasına rağmen dokuma yapısına dâhil edi- len kişisel yorum, yani dokuyucu farkı diyebileceğimiz kişinin bireysel el becerisi ve beğenisine