https://Desen Atkılı Anadolu Kumaşlarında Yöresel Kimlik

194 Feriha HEKİM - Prof. Dr. Günay ATALAYER T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı İbecik Dastarı; (çözgüsü ve atkısı) 20/1 pamuk ipliğinden dokunmaktadır. Çevre illerden ham olarak satın alınan iplikler çözgü hazırlanmadan önce haşıllama işleminden geçmektedir. Bu işlem dokumada ipliklerin birbirine karışmasını ve kopmasını engelleyerek kolaylık sağla- maktadır. Haşıllanan iplikler çile halinde büyük masuralara sarılarak el çözeği oluşturulmaktadır. Zeminde tahta yüzey üzerine karşılıklı çakılan (mıh denilen) iki sıra çivili düzenek yardımıyla çözgü hazırlanmaktadır. Hazırlanan çözgü top şeklinde sarılarak tezgâha aktarılmaktadır. Kuma- şın zemin örgüsü bez ayağıdır. Çözgü ve zemin atkısı olarak aynı kalitede iplik kullanılmaktadır. Desen yapan 2. atkı ipliği diğerlerine göre daha ince olup 12 kat sarılıp, kalınlaştırılarak uygulama yapılmaktadır. Dokuma esnasında el müdahalesi ile desen oluşturulmaktadır. Desen atkısı kul- lanılacak olan motife göre küçük yumaklar şeklinde hazırlanıp mekik yerine elle taşınmaktadır. İplik, motifi oluşturabilmek için kumaş yüzeyinde küçük hareketler yaparak gezinmektedir. Motif- ler serpme düzen ile kumaş yüzeyinde yer almaktadır. Ayrıca tek kenarda görülen şerit şeklinde motiflendirme de görülmektedir. Dokuyucular motife “yanış” adını vermektedir. Sülük Yanış, To- pak Yanış, Zencir Yanış, Eğri sulu ve Fardı Yanış en çok kullanılan motiflerdir. Bu örnek dikdört- gen parçalar şeklinde dokunup, dokunduğu yönden (desen atkısının işlendiği, motifi oluşturduğu yüzden) kullanılmaktadır. 3.2. Kastamonu (Selalmaz) Örneği Yörede çember olarak nitelenen (Selalmaz Bezi, Selalmaz Çemberi) Kastamonu ve çev- resinde özellikle Daday ilçesi ve bu ilçeye bağlı Selalmaz köyünde dokunmakta olan atkı ve çözgüsü pamuktan desenli bir dokuma çeşididir. İsmini dokunduğu yöreden almıştır. Dokuma geçmişi çok eskilere dayanan Kastamonu’da ve köylerinde 2014 yılında 120 adet tezgâhın bulun- duğu ve çalıştığı bilinmektedir. Ayrıca 1941 yıllarında Daday’da 1257 tezgâhın çalıştığını döne- min basınında yer almıştır. Halk Eğitim merkezinde 8 tezgâhla başlanan geleneksel dokumaları yaşatma çalışmalarının, röportajın yapıldığı tarihte 55 tezgâhla devam etmekte olduğu söylen- miştir. (Erdoğdu, 2014, s.102-103). Selalmaz Çemberi, (çözgü ve atkıdan) 20/1 numaralı kıvrak pamuk iplik ile dokun- maktadır. Ham olarak temin edilen iplikler ilk olarak çirişleme denilen haşıllama yönteminden geçirilmektedir. Bu yöntem çözgüye sağlamlık kazandırmaktadır. Sonrasında iplikler hafif nem- li iken masuralara sarılıp çözgü hazırlama aşamasına geçilmektedir. İplikler çağ(cağ) denilen çözgü ipliklerinin dizildiği aparattan çözgü dolabına aktarılarak işlem tamamlanmaktadır. Hazırla- nan çözgü tezgâha alınıp tahar işleminden sonra dokumaya hazır hale gelmektedir. Kumaşın ze- min örgüsü bezayağıdır. Dokuma eylemi sırasında desen atkısı el müdahalesi ile uygulanmakta ve desenler oluşturulmaktadır. Oldukça ince, seyrek bir yapıya sahip olan bu dokumada renksiz (zemin ve desen aynı renk) ve yoğun bir desenlendirme yapılmaktadır. Çözgü ipliği, zemin atkı ipliğinden daha kalın, desenlendirmeyi yapan 2. atkı ise diğerlerinden daha ince olup 5-6-8 kat olarak (istenen kalınlıkta, desene göre) sarılıp kullanılmaktadır.