Diyale İline Bağlı Kızlarbat Nahiyesinde Türkmen Halk Edebiyatı Örneklerinin İncelenmesi

84 Doç. Dr. Necdet Yaşar BAYATLI T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Sonuç ve Değerlendirme Diyale’nin Kifri, Karatepe, Hanekin, Karağan (Celevle), Mendeli, Beletruz, Kazaniye ilçe ve nahiyeleri gibi Kızlarbat nahiyesi de Türk kültürü, edebiyatı ve folkloru açısından oldukça zen- gin bir hazineye sahip olmasına rağmen günümüze kadar hakkında çok az çalışma yapılmıştır. Osmanlı döneminin sona ermesinden sonra Irak’ın başına geçen iktidarlar, anılan ilçe ve nahi- yelerde yaşayan Türkmenlere baskı ve yok sayma politikasını uygulamışlardır. Aynı zamanda araştırıcılar, burada yaşayan Türkmen nüfusunu Türk dünyasına yeterince tanıtmadıklarını da söylenebilir. Hâlbuki anılan yerleşim birimleri, adlarından da anlaşılacağı üzere tamamen birer Türk/Türkmen coğrafyasıdır. Bu çalışmada yer alan metinlerde görüldüğü üzere nahiyede konuşulan Türkmen ağzında çok sayıda Arapça ve Farsça sözlük, ek ve terkipler bulunmaktadır. Nahiyenin maruz kaldığı baskılara bakılırsa bunları normal olarak karşılamamız gerekir. Burada şunu ifade etmek yerinde olur, Kızlarbat nahiyesi uzun yıllar Bağdat ile Diyale’nin Hanekin ilçesinde yer alan Munzıriye Sınır Kapısı arasındaki yol güzergâhında oldukça önemli bir geçiş noktası teşkil etmiştir. Bağdat’tan İran’a veya İran’dan Bağdat, Necef ve Kerbela’ya giden ziyaretçi ve tüccarların uğrak mekânı olmuştur. Bu yüzden nahiyedeki Türk/Türkmen kültür varlığı, hem Arap hem de Fars kültürü ile yoğrulmuş, hem etkilemiş hem de etkilenmiştir. Nahiye Türkmenlerinin konuştuğu Türkçeye Arapça ve Farsça sözcüklerin girmesi etkilenmenin bir yan- sıması sayılabilir. Kızlarbat Türkmen ağzında çok sayıda yabancı kelime, ek ve terkipler bulunmasına rağ- men kendine özgü özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler dil alanında çalışan uzmanlar tarafın- dan tespit, tahlil ve mukayese çalışmalarını beklemektedir. Kızlarbat Türkmenlerinden derlenen halk edebiyatı örnekleri, Kerkük ve Irak’taki diğer Türkmen yerleşim birimleri başta olmak üzere Türk dünyasının muhtelif yerlerinde benzerlerine ve hatta aynılarına rastlanabilir. Bu durum Türk kültürünün sağlam yapısının bir göstergesi sayılır. Yerlerinden edilmiş olan ve Hanekin’e yerleşen Kızlarbatlı Türkmenlerden yapılan küçük bir derleme çalışmasından bu kadar güzel ve orijinal halk edebiyatı ürünleri derlenip tespit edi- lebilirse; durum müsait olup güven ve istikrara kavuştuktan sonra nahiyeye gidilip kapsamlı bir derleme çalışması yapılabilirse ne kadar zengin ve orijinal metin tespit edilebileceği düşünmek gerekir. Teknolojinin gelişmesine ve yaşanan olumsuzluklara rağmen nahiye Türkmenleri ara- sında halk edebiyatı ürünlerinin yaşamaya devam ettiği görülmüştür. Söz konusu ürünlerin bir an önce kayıt altına alınması gerekir. Çünkü halk edebiyatı ürünleri, milletlerin varlığını devam ettirmesinde, olukça önemli bir yere ve göreve sahiptir. Hazırladığımız bu çalışma da buna yö- nelik bir çalışmadır. . Atasözü, deyim, ninni, ağıt, bilmece, yanıltmaca ve masallarından da anlaşılacağı üzere bir Türkmen yerleşim birimi olan Kızlarbat’tan halk edebiyatı ürünlerini derleyip yazıya geçirerek Türk halk edebiyatı literatürüne kazandırmak bir halk edebiyatı araştırıcısı için oldukça önemli bir