Dünden Bugüne Hıdırellez Pratikleri

80 Doç. Dr. Meryem BULUT, Zeynel KARACAGİL, Seher ÇATALOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Oğuz’a göre, yeryüzünde mevsime dayalı döngüsel takvimlerin egemen olduğu her kül- türde, yeni yıl her zaman bahar mevsimine denk gelir ve Hıdırellez bir yılbaşı kutlaması olarak kutlanılır (Oğuz, 2014). Yılın mevsimlere bölünmesinde değişmeyen bazı ilkelerden en tutarlısı ve yaygını, yılı, Kasım ve Hıdrellez diye ikiye bölme kuralıdır. Kasım, resmî takvimde de Kasım ayı dediğimiz ayın başlarında girer; Hıdrellez, 6 Mayıs’tan başlar (Boratav, 1994: 137). 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece, Güneş Ülker burcuna girer ve artık Ülker’i güneş battıktan sonra gör- mek mümkün olmaz (Ocak, 1990: 141). Dört mevsimin de yaşandığı Anadolu’da Hıdırellez, kış döneminin bitişini, yaz döneminin başlangıcını göstermektedir. Rumi takvime göre Nisan’ın 23. gününe denk gelen Hıdırellez, Anadolu’nun etnik ve din- sel açıdan farklılıklar gösteren toplulukları arasında yaygın olarak kutlanır. Ayrıca Türklerin ya- şadığı hemen her yerde baharın gelişiyle birlikte Nevruz ve Hıdırellez kutlamaları görülür. (Uca, 2007: 114) Sağlık, bereket, bolluk, şans dilekleriyle kutlanan bu umut dolu bahar bayramı, zor- lu kış sürecinden sonra doğanın yeniden canlandığı, havaların artık iyice ısınıldığı düşünülen tarihte gerçekleşir. Fakat bahar bayramları İslamiyet öncesi Türk kültüründe de yer almakta- dır. Hıdırellez de, Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden çok önce kutlanan önemli bir gündür (Gök, 2000: 5). İslamiyet öncesinde de kutlanan Hıdırellez, İslamiyet’in kabulünden sonra İslami özellikler de kazanmıştır. Hıdrellezde eğlence, şenlik, büyü niteliğindeki işlemler, bolluk-bereket inanışları bir aradadır. Yani, Hıdrellez geleneği, bahar bayramı niteliğinde kutlanan Orta Asya Kültürü (Şamanizm), Eski Anadolu Kültürü (bolluk-bereket törenleri, ölümsüzlük), İslâm Kültürü (Hızır İlyas motifi) ve Ortak Balkan Kültürü ile beslenmiş zengin kültür değerlerinin oluştuğu bir şenlik tören ve bayram bütünüdür (Artun, 1990: 20). Bu araştırma ile Dikili ve çevresindeki köylerin, Hıdırellez geleneği ve bu gelenekteki değişimleri anlamak ve deşifre etmek amaç edinilmiştir. Yüz yüze görüşmeler ve katılımlı gözlem yoluyla elde edilen bilgiler yorumsamacı bir paradigma ile değerlendirilmiştir. Çalışma da 2016 yılı Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında İzmir/Dikili ilçesinin çeşitli Yö- rük ve Balkan göçmenlerinin yaşadıkları köylerde gerçekleştirilmiş olan görüşmelerden fayda- lanılmış ve araştırma kapsamında 5-6 Mayıs 2017 tarihindeki Hıdırellez kutlamalarına katılımlı gözlem yapılmıştır. Hıdırellez ve görüşmeler görsel ve işitsel olarak kayıt altına alınmıştır. 1. HIDIRELLEZ Hıdırellez, Hızır ile İlyas’ın buluştuğuna inanılan gündür. Hızır ve İlyas kelimelerinin halk dilinde birleştirilmesiyle Hıdırellez şeklini alan gün, 6 Mayıs’ta kutlanır (Yund, 1960: 130). Hıdrellez günü, Rûz-ı Hızır (Hızır’ın günü) olarak da adlandırılmıştır (Timur, 2004: 3). Efsaneye göre Hızır ve İlyas ölümsüzlüğe ulaşmıştır. Halk geleneğinde İlyas ile ilgili bili- nenler daha azdır. Bir inanışa göre Hızır ile İlyas iki kardeşmiş; başka bir inanışa göre ise Hıdır erkek, Ellez de kız, olarak iki sevgiliymişler. Birbirlerine uzun süre hasret kalmışlar, Hıdrellez gecesi buluşmuşlar ve bu kavuşmanın sevinci içinde can vermişler (İmer,1957). Hıdrellez gecesi, birçok yerin inanışında, Hızır ile İlyas’ın dünya üstünde buluştukları gece olarak kabul edilir (Bo- ratav, 1994: 222).