Efsanevî Türk Hükümdarı Yama Kağan ve Türk Mitolojisi’nde Fatih Ata Hükümdar Motifii

169 Efsanevî Türk Hükümdarı Yama Kağan ve Türk Mitolojisi’nde Fatih Ata Hükümdar Motifi Gelenek, Görenek ve İnançlar Çinlilerdeki Huangdi’ye benzer şekilde, Türklerdeki Oğuz Kağan ve bozkurtla ilgili inanışlar da böyle bir amaç için kullanılmış olabilir (2017: 1-11). 45 Sonuç Türk Kağanlığından kalma Ongi Yazıtı’nda, Yama Kağan ünvanını taşıyan ve Türklerin ata- sı olduğu belirtilen bir hükümdarın fetihler yaptığı anlatılmaktadır. P.T. 1283 numaralı Tibetçe belgede de benzer bir şekilde Zha-ma Kha-gan ( Jama Kağan ) ünvanlı bir Türk hükümdarının çeşitli yönlere yaptığı seferlerden söz edilmektedir. YYZZ ve TPGJ ’de ise, Türklerin Shemo 射 摩 adını taşıyan atalarının bir göl tanrısının kızıyla birlikte olduğu anlatılmaktadır. Daha önce yapılan incelemelerde Yama Kağan ’ın, Jama Kağan ’ın ve Shemo ’nun aynı kişi olup, bir Türk hükümdarını temsil ettiği tespit edilmiştir. Bu dört kaynakta geçen Yama Kağan ’ın kim olabileceği konusunda bugüne kadar öne sürülen görüşlerde, onun Bumin Kağan ya da Bukan Kağan gibi tarihî kişilikler olabileceği düşünülmüştür. Ancak Yama Kağan’la ilgili efsanelere bakıldığı zaman, bunlarla Türk Mitolojisi’nin farklı dönemlerinden kalma çeşitli anlatılar arasında benzerlikler oldu- ğu görülmektedir. Türk halklarına ilişkin gerek tarihî gerek de efsanevî-mitolojik anlatılarda, MÖ 3. yüzyıldan MS 17. yüzyıla kadar çeşitli ata hükümdarlardan söz edilmektedir. Bunların arasında Modu Chanyu, Bumin Kağan ve kardeşi İştemi Kağan, Bukan Kağan, Alp Er Toŋga , Bögü Kağan ile Oğuz Kağan bulunmaktadır. Bu anlatıların ortak noktaları, sözü edilen ataların büyük devletler kurmaları ve çeşitli yönlere seferler düzenleyerek dünya üzerinde hâkimiyet kurmalarıdır. Sözü edilen ata hükümdarların savaşçı ve fetihçi özelliklerinin, Türk Mitolojisi’nde ve Türk devletle- rinde siyasî meşruiyet sağlamanın bir aracı olması için vurgulanmış olduğu düşünülebilir. Fatih ata hükümdar motifi olarak adlandırdığımız bu motife konu olan hükümdarların bazen doğaüstü şekillerde doğdukları, doğaüstü güçlere sahip oldukları ve yine doğaüstü kadınlarla birlikte olduk- ları da anlatılmaktadır. Düzenledikleri seferler genellikle başarılı olan bu hükümdarların seferleri, bazı durumlarda başarısız da olabilmektedir. Ongi Yazıtı’nda, P.T. 1283 numaralı belgede ve YYZZ ile TPGJ ’de geçen Yama Kağan , bu açılardan Türk Mitolojisi’nde karşımıza çıkan fatih ata hükümdar örnekleriyle benzerlikler göstermektedir. Bu nedenle, bize göre Yama Kağan tarihî bir kişilik olmaktan çok, Türk Mitolojisi’nin çeşitli dönemlerinde karşımıza çıkan fatih ata hükümdar motifinin Türk Kağanlığı dönemindeki bir örneği olmalıdır. 45  İnayet ayrıca, Huangdi’nin köken olarak Çinli olmaktan çok Türklerin de aralarında bulundukları kuzey halklarından birisine mensup olabileceğine ilişkin görüşlere yer vermiştir (2017: 1-5). Bu durumda, Çin Mito- lojisi’ndeki Huangdi figürünün, çalışmamızda incelediğimiz Eski Türklerdeki fatih ata hükümdar motifiyle bir bağlantısı olabileceğini düşünebiliriz. Yine benzer şekilde, Çin Mitolojisi’nde yer alan Xi Wangmu’nun 西王 母 (Batı’nın Ana Kraliçesi) da Eski Türk inanışlarındaki tanrıça Umay’la bağlantılı olduğu, bazı araştırmacılar tarafından ileri sürülmüştür (İnayet 2017: 8-9).