Efsanevî Türk Hükümdarı Yama Kağan ve Türk Mitolojisi’nde Fatih Ata Hükümdar Motifii

162 Yrd. Doç. Dr. Hayrettin İhsan ERKOÇ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı denk düştüğünü belirtmiştir. Ongi Yazıtı’nda geçen efsanevî Türk hükümdarı Yamı Ḳa ġ an ’ın un- vanında görülen Yamı ’nın Yama olarak okunması gerektiğini yazan Ōsawa, bunun da Shemo ve Zha-ma ile aynı olduğunu öne sürmüştür. Ona göre Türklerin kullandıkları Yama adı, Hindu- izm’de ve Budizm’de görülen tanrı Yima ya da Yama ’nın adından gelmektedir. Atwood da Ōsawa ile aynı fikirde olmuştur. Ona göre Shemo , Türklerin Ashina boyunun diğer bir adından başka bir şey değildir ve Atwood bu görüşünü desteklemek için, burada incelediğimiz mitte Türklerin atası- nın adının Shemo olmasını vurgulamıştır. 28 Çincede she 射 karakterinin ye olarak da okunduğunu belirten Ōsawa ve Atwood, Çin kaynaklarında Yab ġ u gibi y- ile başlayan bazı Türkçe kelimelerin okunuşunun alternatif olarak sh- ile de olduğunu ve Biçurin ile Chavannes gibi bazı Sinologların böyle durumlarda sh- ’li okumaları tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Onlara göre bu durum, Türkçede o dönemdeki bazı ağız ve lehçe farklılıklarından kaynaklanmış da olabilir ve Shemo adı Çincede Yemo olarak da okunabilir. Ōsawa’ya (2011: 176-177) ve Atwood’a (2012/2013: 78-81) göre Çin- cedeki Shemo ve Yemo ile Tibetçedeki Zha-ma biçimlerinin hepsi de Yama ’yı ve onun Eski Türk- çedeki alternatif okunuşu Cama ’yı karşılamaktadır. Günümüzde Çincede 射 karakteri, Ōsawa’nın ve Atwood’un da belirttikleri üzere hem she hem ye hem de yi şeklinde okunabilmektedir. Pul- leyblank, bu karakterin günümüzdeki ye okunuşunun EOÇ okunuşunu jia ʰ , GOÇ okunuşunu jia ˋ olarak vermiştir (1991: 364). Karakterin günümüzdeki yi okunuşu da Pulleyblank’e göre EOÇ’de ve GOÇ’de jiajk biçiminde okunmaktadır (1991: 370). 29 Baxter ise karakterin günümüzdeki ye ve yi okunuşlarının Orta Çince okunuşlarını vermemiştir. Ongi Yazıtı’nın 1. satırında geçen ünvana gelecek olursak, Radloff’a göre bu ünvan, Bu- mın Ḳa ġ an ünvanının farklı bir yazılışı olabilir (1987-I: 253). Marquart, Onogawa, Malov, Sawada ve Berta da aynı görüşü desteklemişlerdir (Aydın 2008: 31; Berta 2010: 212, 217; Malov 1959: 8-9; Ōsawa 2011: 177). Clauson, burada İştemi Kağan’ın kastedilmiş olabileceğini ileri sürmüştür (1957: 184, 188). Rybatzki, bu ünvanın Bumın Ḳa ġ an , İştemi Ḳa ġ an ya da Zha-ma Kha-gan ile eşleştirilmesi görüşlerine pek sıcak bakmamış ve bu ünvanın Yolu ġ Ḳa ġ an ünvanıyla karşılaş- tırılabileceğini önermiştir. Ayrıca ona göre, Yamı Ḳa ġ an ’ın Terh (Taryat) Yazıtı’nda Uygurların atası olarak verilen Yolu ġ ile aynı kişi olması muhtemeldir (2000: 209). 30 Aydın bu ünvanın Bu- mın Ḳ a ġ an ’ı karşıladığını belirtmiştir (2008: 23, 31-32). Yukarıda da değindiğimiz üzere Ōsawa, Yama ’nın Shemo ve Zha-ma ile aynı olduğunu yazdıktan sonra, bu kişinin aynı zamanda Bumın Ḳ a ġ an olduğuna ilişkin görüşe katıldığını eklemiştir (2011: 168, 176-177). Erdal, Yama Ḳ a ġ an ’ın Tibetçe belgedeki Zha-ma Kha-gan ile eşleştirilmesine katıldığını belirtmiştir. Ancak Erdal, bu belgede ünvanın aslında Zha-ma Mo-ngan olarak yazılmış olmasına dayanarak, Ongi Yazıtı’n- ve Karluklar tarafından öldürülmesinden sonra oğlu Baimei 白眉 (Akkaş?) kağan olmuş, ancak o da 745’in başlarında Uygurlar tarafından öldürülmüştür. Son Türk hükümdarı Baimei Kağan’dır (Taşağıl 2004: 58-59). 28  Türklerin diğer Çin kaynaklarında kayıtlı köken mitlerinde Ashina adı, kağanlıklarını kurmadan ön- ceki beylerinden birisinin soyadı ya da adı olarak geçmektedir ( Beishi 99.3285-3286; Cefu Yuangui 956.11251b-11252a; Suishu 84.1863-1864; Tongdian 197.5401-5402; Zhoushu 50.907-908). 29  Yimo ’nun Pulleyblank’e göre EOÇ okunuşu olan jiajk-ma ve GOÇ okunuşu olan jiajk-mua (1991: 217, 370), Eski Türk halk adlarından Ya ġ ma ’yı ( Yağma ) hatırlatmaktadır. 22 Kasım 2017’de bildirimizi sunduğu- muz zaman, Alimcan İnayet sunum sonrasındaki soru-cevap kısmında Shemo / Yemo / Yimo ’nun Eski Türkçe Ya ġ ma ’yı karşılıyor olabileceği önerisini sunmuştur. Yimo ’nun Orta Çince okunuşları da bu görüşü destekle- mektedir. Ancak Ongi Yazıtı’nda ve P.T. 1283 numaralı Tibetçe belgede bu unvan, Ya ġ ma değil Yama / Jama şeklinde geçmektedir. Eğer bu unvanın aslı Ya ġ ma Ḳ a ġ an olsaydı, Ongi Yazıtı’nda ve P.T. 1283 numaralı belgede de bu biçimde yazılmış olmalıydı. 30  Taryat Yazıtı’nın Doğu Yüzü’nün 1. satırında geçen Yollu ġ Ḳ a ġ an unvanı ve Tekin’in bu unvan hakkın- daki açıklamaları için bkz. Tekin 1982: 804, 811.