Ege Bölgesi Kadın Göyneklerinin Biçimsel ve Anlamsal Açıdan İncelenmesi

306 Prof. Dr. Emine KOCA - Dr. Öğr. Ü. Zeynep KIRKINCIOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı çalışmasında, maliyeti düşürmek amacıyla göyneğin gözükmeyen bölümlerinin kullanılmış kumaşlardan veya daha ucuz pamuklu dokumadan dikildiğini belirterek ifade etmektedir. Ayrıca Wearden’in (1993:137) Osmanlı dönemi giysileri ile ilgili çalışmasında, “Entarilerin biçimleri ince- lendiğinde küçük parçaların kullanımı terzilerin giysiyi hazırlamak için çok az malzemeye sahip olduklarını akla getirmektedir. Günümüzün üretim teknolojileri ile kumaşlar kolayca üretildiği için kumaşların ziyan edilmesi bizleri endişelendirmez. Ancak kumaşların elde dokunduğu zamanlar- da geleneksel giysilerin kesimlerinde ekstra bir tasarruf uygulama zorunluluğunu gerektirmiştir” şeklindeki yorumu kumaş enlerinin giysilerin biçimini oluşturmada etkili olduğu düşüncesini des- teklemektedir. Göyneklerin kolları bedene düz olacak şeklinde yerleştirilmiştir. Kol iki parçadan oluşmak- tadır. İlk parça bedenle birleşilen beyaz pamuklu kısım, ikinci parça kol ucundaki işlemeli ipekli kısımdır. Bu kısma “yen” denilmektedir. Kolun altına pamuklu kumaştan küçük kare bir parça dikilmiştir. Bu parça terleme ve sürtünmeden dolayı kol altındaki aşınma ve eskimeyi önlemek amacıyla kullanılmıştır. Kol uçları ve yaka kenarları boncuk ve pul oyalıdır. Göstergeler, anlam- landırmanın birinci boyutu olan düz anlamda giysi ve süsleme olarak karşımıza çıkarken, ikinci boyut olan yan anlam yöre kültürünü bilen kişiler tarafından işlerlik kazanmaktadır. Göyneğin “ipekten dokunduğunda “bürümcek”, ipek-pamuk iplik karışımından dokunduğunda “yüzünakma” olarak adlandırılması yöre kültürüne özgüdür ve kültürü bilen kişiler için özel gün giyim-kuşamına çağrışım yapmaktadır (Kırkıncıoğlu, 2015, s. 220- Özdemir, 2012, s.347). Tablo 1, 2, 3, 4, 5 ve 6’daki bulgular doğrultusunda ve Ege Bölgesi’nde yapılan ince- lemeler sonucunda, halk giyim-kuşamında kullanılan göynekler, görsel olarak birbirine benzer görünümlerine rağmen, süsleme ve özellikle kesim açısından farklılıkları olduğu görülmektedir. Kesim özelliklerindeki bu farklılıklar, çoğu zaman dokumanın dar özelliğinden dolayı zorunlu ola- rak yapılan peş ve kuş parçası gibi ek uygulamalardan kaynaklanmaktadır. Dokumayı ekonomik kullanırken, bedeni genişletmek amacıyla da geometrik biçimli kumaş parçalarını giysinin belirli kısımlarında işlevsellik adına kullanan Türk kadını, bu sayede göyneklerin görsel çeşitliliklerini de oluşturmuştur. Görsel çeşitliliği oluşturan bu özellikler: • Yaka Biçimi • Beden ve peş parçaları biçimi • Kol altı kuş parçası biçimi olmak üzere 3 başlık altında ve 7 grupta toplanarak göynek- lerin biçimsel tipolojisi Tablo 7’de sunulmuştur.