Ege Bölgesi Kadın Göyneklerinin Biçimsel ve Anlamsal Açıdan İncelenmesi

294 Prof. Dr. Emine KOCA - Dr. Öğr. Ü. Zeynep KIRKINCIOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı el tezgâhlarında dokunan, çamaşır bezi adı verilen bir tür pamuklu kumaştan yapılan iç giysisi”, Barışta (1999:211) ise, “Gerek erkek gerek kadın için yapılmış ipek, pamuklu, keten ve yanı sıra karışık iplikle dokunmuş yakasız uzun kollu bir tür içe giyilen çamaşır” olarak tanımlamıştır. Fark- lı tanımlamalar ve araştırma kapsamında incelenen göyneklerin özellikleri dikkate alındığında göynek; ten üzerine giyilen, bol, farklı kol ve boy uzunluğunda, ipek veya pamuklu dokumadan yapılan iç giyim parçası olarak tanımlanabilir. Anadolu’nun pek çok bölgesinde kullanılan göynekler, kumaş, giyim şekli, biçim, boyut, süsleme, cinsiyet farklılıkları gibi pek çok faktörün etkisiyle çeşitlenmiş ve farklı isimlerle adlan- dırılmıştır (Koca ve Vural, 2013:277). Göynekler dokunduğu yöreye, dokuma türüne, kesimine, yaka biçimine veya kullanım sırasına göre “iç gömlek, zıbın, yanışlı gömlek, kıvratma göynek, bürümcük göynek, ipekli göynek, yakasız göynek” gibi çeşitli adlarla anılmıştır. Göynek üretiminde genellikle ipek, ipek pamuk veya ipek keten karışımı liflerden elde edilen kıvratma (bürümcük) adı verilen dokumalar kullanılmaktadır. Göynek yapımında kullanılan dokumaların dar olan enleri göyneklerin biçimini şekillendiren dikkat çekici en önemli özellikleridir. Göyneklik kumaşlar genellikle el tezgâhlarında dokunduğu için kumaş genişlikleri tezgâh enlerine göre 25 ile 73 cm. arasında değişmektedir. 73 cm. olanlarına çok az rastlanmakla birlikte, genel- likle 35 ile 55 cm eninde olanları daha çok kullanılmaktadır (Koca ve Vural, 2013:279). Çağdaş ve arkadaşları (1996: 36) el tezgâhlarında kadınlar tarafından dokunan kıvratma dokumaların çok bükümlü pamuklu iplikten bez ayağı dokuma tekniğiyle üretildikten sonra ıslatılarak iki avuç arasında ovularak kıvrımlı görünüm kazandırıldığını ve eni 54 cm. civarında olan kumaşın eni daralarak 24 cm. olduğunu belirtmektedir. Koç ve Koca (2012) entarilerle ilgili yapmış oldukları çalışmalarında, genellikle dar olan dokuma tezgâhının eni kadar dokunan iki parçadan entarilerin ön ve arka bedeni kesildikten sonra, ön bedene veya kol altına köşeli geometrik parçalar yerleş- tirilerek giysinin genişlemesinin sağlandığı, yanlarda belden aşağıya doğru ve ön açıklıklara ilave edilen üçgen şeklindeki parçalara “peş”, modele ise “peşli kesim” adı verildiğinden bahsederek, Türk giyim kuşamının biçimlendirilmesinde dokuma özelliklerinin önemine vurgu yapmışlardır. Zengin görselliklerinin, farklı adlarının, fonksiyonel ve temel işlevlerinin yanı sıra, anlam- sal açıdan pek çok mesaj taşıyan göynekler, gelenekli yaşamdan modern yaşama geçerken, teknoloji, moda ve iletişim araçlarının etkisi ile zamana yenik düşmüş, kullanım özelliğini yitirmiş veya değişime uğramıştır. Bu durum kültürel açıdan yozlaşma olarak karşımıza çıkmakta ve maddi kültür öğelerimizi tehdit etmektedir. Bu bağlamda, günümüzde kullanımına az rastlanan göyneklerin, orijinal özelliklerinin belgelenmesi, korunarak gelecek kuşaklara aktarılması ile kül- türel değerlerin yaşatılması gerekliliği duyulmuştur. Ayrıca çalışma, kültür tarihimiz açısından ilgili literatüre katkıda bulunma, bu konuda bölgede araştırma yapacak kişi ve kuruluşlara kaynak oluşturma açısından örnek teşkil etmekte ve önem taşımaktadır. 1. YÖNTEM Ege Bölgesi kadın göyneklerinin biçimsel ve anlamsal özelliklerinin incelenmesinin amaç- landığı bu betimsel araştırmada, öncelikle konu ile ilgili literatür taranmış ve araştırmacılar tara- fından Ege Bölgesinde; Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa ve Muğla olmak üzere 6 ilde alan araştırması yapılmıştır. Aydın Yenipazar (1) ve Bozdoğan (1), Denizli Kızılcabölük (3), İzmir Tire