Epi-paleolitik Çağ

1.2. Epi-Paleolitik (Ara Taş Çağı) Anahtar Kelimeler: Epi-paleolitik Dönem, Yakındoğu , Avcılık-toplayıcılık, Ekonomi, Yerleşim biçimleri Epi-paleolitik dönem, Yakındoğu’da Paleolitik Çağ’dan Neolitik Çağ’a geçiş süreci olarak tanımlandırılabilir. Yakındoğu coğrafyasında, dünyadaki son buzul aşaması olan Würm’ün maksimum düzey buzul koşulları sırasında başlamış ve bu buzul aşamasının bitimiyle son bulmuştur. Yakındoğu kronolojisi açıdan bu dönemi, M.Ö. 20.000/18.000 ile M.Ö. 10.000/9.000 tarihleri arasına yerleştirebiliriz. Epi-paleolitik, Yakındoğu’da 2 farklı gelenek ile temsil edilir. Bunlardan birincisi Levant geleneğidir ki, genel olarak Kebaran, Geometrik Kebaran ve Natufiyen kültürleri bu grup içinde gelişmiştir. Diğeri ise Zagros geleneği olup, Zarziyen ve Zawi Chemi Shanidar-Kharim Shahir kültürleri ile temsil edilir. Epi-paleolitik dönem, materyal kültür belgeleri açısından Yakındoğu’da mikrolitli yontmataş endüstrilerin başlamasıyla belirginleşir. Bu endüstriye, makrolitik yontmataş aletler de eşlik eder. Kemik ve boynuzdan çeşitli aletler ile süslenme objeleri, Epi-paleolitik buluntu gruplarının diğer önemli unsurlarındandır. Dönemin başlangıcında sürtmetaş endüstri öğelerine çok az rastlanmasına karşın, sonlarına doğru bu durum katlanarak artar. Çeşitli hammaddeler üzerine küçük figürinler ile gravür tekniğinde işlenmiş taşınabilir eserler ve kaya sanatı örnekleri, Yakındoğu’daki sanatsal zenginliklerin göstergesidir. Epi-paleolitik yerleşimleri, iklimsel faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterirler. Bu dönemde iskan açısından elverişli mağaraların yanında, kaya sığınakları ile açık alanlarda kurulmuş basit ahşap kulübelerle de karşılaşılmıştır. Yuvarlak ya da oval planlı ilk kulübeler Epi-paleolitik dönemde ortaya çıkmıştır. Galilee Denizi kıyısındaki Ohalo II yerleşimi bilinen en eski yuvarlak planlı kulübe yapılarının bulunduğu merkezdir ve Epi-paleolitik dönemin en erken safhalarına tarihlendirilmiştir. Böylesi yerleşimler, zamanla artmış ve Natufiyen kültür komplekslerinde -ki bu aşama Epi-paleolitik dönemin sonlarıdır- genel olarak karşılaşılan bir yerleşim modeli halini almıştır. Söz konusu dönemin ekonomik yapısı, temelde avcılık ve toplayıcılığa dayalıdır. Dolayısıyla bu sistem, konar-göçer bir yerleşim modelini gerektirmiştir. Av ürünleri arasında var olan coğrafyadaki dominant türler tercih edilmiştir. Bunlar arasında tümü yabanıl olan; koyun, keçi, domuz, sığır, geyik, eşek ve ceylan gibi türleri sayabiliriz. Av olgusu, her ne kadar ön plana çıksa da, toplayıcılık ile elde edilen besinlerin Epi-paleolitik insanları için çok daha önemli olduğu düşünülmektedir. Bitkisel besinler arasında ise; bütünü yabani olan meyveler, kabuklu yemişler, kök bitkiler ve yeşil bitkisel türler önemlidirler. Mevcut deliller dahilinde kesin olarak kabul gören yaklaşım, Epi-paleolitik dönemde yabanıl hayvan ve bitkisel besinlerin tüketildiği bir ekonomik yapıyı işaret eder. Dönemin sonlarına doğru, özellikle de Natufiyen kültür aşamasında, yuvarlak planlı ve depo olduğu düşünülen yapılarla karşılaşılır. Bu dairevi ve taşlarla çevrili yapıların çapları yaklaşık 1 metre civarında olup, yerleşim yeri olarak kullanılan yuvarlak planlı yapıların hemen yanlarına konuşlanmış biçimde tespit edilmiştir. Bu durum, olasılıkla yabanıl tahılların toplanmış olduğunu göstermektedir. Mezarlardan ele geçen insan-köpek definleri, diyet unsuru dışında köpeğin bu dönemde evcilleştirilmiş ilk hayvan olduğunu kanıtlamaktadır.