Epi-paleolitik Çağ

1.2.2. Anadolu’nun Epi-Paleolitik Merkezleri Anahtar Kelimeler: Türkiye Epi-paleolitiği, Yerleşim yerleri Türkiye’deki Epi-paleolitik merkezlerin günümüzdeki bilgilerle sayısal dağılımı bilinmekle birlikte, bu sayının, yapılacak yeni araştırmalarla artacağı kuşku götürmez bir gerçektir. Bugün bilindiği kadarıyla bu sayı 50 civarındadır. Bunlar arasında sayıca en fazla merkez Akdeniz Bölgesi’nden tespit edilmiştir. Bu bölgedeki Öküzini mağarası ise tüm Epi-paleolitik merkezler arasında Türkiye’deki en yoğun veri tabanını oluşturmaktadır. Söz konusu mağara Antalya’nın yaklaşık 30 km. kuzeybatısında ve Batı Toroslar üzerindeki Katran Dağı’nın kalkerli yamaçları içine doğal olarak açılmış karstik bir mağaradır. Önündeki traverten ovasından yaklaşık 5 metre yüksektedir. Mağara, M.Ö. 18/17.000 ile M.Ö. 10.000 arasında Epi-paleolitik dönem kültür belgeleri sunmuştur. Epi-paleolitik sonrası devam eden süreçte, mağaranın holosen’e ait en üst katmanlarından geç Neolitik-erken Kalkolitik dönemlerin buluntuları ele geçmiştir. Mağara adını duvarındaki bir öküz gravüründen almış olup, ilk kez 1950’lerde Prof.Dr.İ.Kılıç Kökten tarafından, daha sonra 1989-1999 yılları arasında Prof.Dr.Işın Yalçınkaya tarafından kazılmıştır. Akdeniz Bölgesi’ndeki diğer bir önemli Epi-paleolitik yerleşim, Karain Mağarası’nda B Gözü’nden tespit edilmiştir. Öküzini mağarasına kuş uçumu 1-1.5 km. mesafededir. Ele geçen buluntular ve tarihlendirmelere dayanarak, Karain Epi-paleolitiği Öküzini stratigrafisinin alt ve orta kısımlarıyla çağdaş olduğunu göstermiştir. Akdeniz Bölgesi’nin diğer önemli Epi- paleolitik merkezleri; Isparta’da Baradiz, Antalya’da Kızılin, Çarkini, Güzeloba, Beldibi, Belbaşı, Belpınar ve Hatay’da Üçağızlı yerleşim yerleridir. Baradiz dışında yukarıda adı geçen yerleşimlerin hepsi de mağara ya da kaya altı sığınaklarıdır. Prof.Dr.Mehmet Özdoğan’ın Marmara Bölgesi’ndeki çalışmaları sonucunda tespit edilmiş olan Epi-paleolitik merkezler ise; Ağaçlı, Domalı-Alaçalı arası ve Gümüşdere-Kilyos arası açık hava Epi-paleolitik yerleşim yerleridir. Söz konusu bu yerleşimlerden elde edilen veriler, dönem itibarıyla güneydoğu Avrupa ile benzer gelenekleri ortaya koymuştur. Epi-paleolitik merkezlerin yoğunlaştığı bir diğer bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir. Bu bölgede; Biris Mezarlığı, Söğüt Tarlası, Uluk Mevkii, Camuz Tepe, Şarklı Mağara ve Malaliki Mağarası en iyi bilinen buluntu merkezleridir. İç Anadolu Bölgesi, Epi-paleolitik merkezleri açısından kısır alanlardan bir tanesidir. Bölgedeki en önemli Epi-paleolitik yerleşim yeri Karaman’daki Pınarbaşı kaya sığınaklarıdır. Bir diğer buluntu yeri ise Ankara’da Macunçay olarak bilinen açık hava yerleşimidir. Karadeniz Bölgesi’ne ait bilinen tek kayıt, Prof.Dr.İ.Kılıç Kökten tarafından kazılmış olan Tekeköy yerleşim yeridir. Yerleşime ait bilgilerimiz oldukça sınırlıdır. Doğu Anadolu Bölgesi ile Ege Bölgesi açısından da çok sınırlı tekil buluntu yerlerinden bahsetmek mümkündür. Ancak bunların birer Epi-paleolitik merkez olabileceği hakkında henüz hiçbir kanıtımız yoktur. Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi dışında Epi-paleolitik dönem merkezlerinin sayısal açıdan fakir görünmesi, bu döneme ait arkeolojik çalışmaların azlığından kaynaklandığı gibi, yeter düzeyde dönemin uzmanı arkeologun bulunmamasından da kaynaklanmaktadır.