Gagauzların İlkyaz Yortuları (Bayramları) Adetler ve Onlara Bağlı Folklorik Unsurlar

121 Gagauzların İlkyaz Yortuları (Bayramları) Adetler ve Onlara Bağlı Folklorik Unsurlar Gelenek, Görenek ve İnançlar mıdır. Kitabında bu oyunlardan ’’hamam’’ adıyla söz eder ve şöyle anlatır: ’’Özellikle bu gün için hazırlanır. Asılı yumurtanın altına bir sofra koyarlar. Sonra sofranın etrafında 10 yaş civarında kız çocukları oturur. Çocuklar ellerini arkalarında tutarlar. Birisi ipi sallar. Oturanların ağızına üçer kere rast getirmeye çalışır. Yumurtayı tutana gümüş para verilir’’ . Atanas Manov, Varna Gagauzlarında yumurta yerine helva veya ceviz kullanıldığını kay- deder (MANOV, A. 1938:116) Alma kazanması : Kazanı ağzına kadar su ile doldurup içine ufak elmalar koyulur. Çocuk- ların elleri arkada olur. Ağızları ile elmayı kazandan çıkarmaları lazımdır. Almaya çalışan çocuk su içine dalar ve elmayı kazanır. V. Moşkov, su dolu siniden ağızla kuruş para çıkarıldığını söyler. Meydan oyunlarından Gagauzlarda en çok ve sık ‘ ’Yarış-Koş’’ yapılır. Güreşsiz bir yortu, bir bayram düşünülmez. “Güreş”, “Kemerden”, “Kuşaktan”, “Kabak atmaa” gibi çeşitli güreş oyunları yapılır. Köy başı bahşişleri hazırlar. Yaşlılar bahis yaparlar. Ka- zananlar omuzlarında koçu götürürler. İlkyazın, oruçta gençler meydanda yeşil çimen üzerinde “Rop-rop” ya da “Baba topu” adında oyunlar oynarlar. Gençler arasında en çok oynanan oyunlar: “Çadır burcu”, “Uzun kol”, “Yüzük”, “Kabak” gibi oyunlardır. 10-12 yaşlarındaki çocukların oyun- ları ise “Basma”, “Tura”, “Jdolka”, “Pitanka”, “Torba kapmaca”, “Eşek beli”, “Çizik”, “ Duvar topu” oyunlarıdır. (MOŞKOV,W. 1900: 35-62) İlkyazın gelişini karşılayan yortulardaki unsurlardan bir diğeri ise “Marta” adlı ipliktir. Marta beyaz ve kırmızı ipliklerin birlikte kıvrılması ile yapılır. Beyaz, dünyanın saflığını, temizliğini ve yenilemesini; kırmızı ise dünyanın canlanmasını ve doğmasını temsil eder. Marta bağlama âdeti Moldova’da yaşayan diğer halklarla beraber Gagauzlar için de önemlidir. Küçük çocuklar korunsun ve sağlıklı olsunlar diye kollarına yünden kıvrılmış Marta bağlanır. Yine korunsunlar ve sağlıklı olup çoğalsınlar diye kuzuların, oğlakların hem de tayların boyunlarına ya da yelelerine Marta bağlanır. Ayrıca buğdayların bereketi olsun diye evin saçağı- na kırmızı renkte erkek kuşağı asılır. Zenginlik ve bereket olması, ağaç dallarının meyve ile dolu olması ve ağaçlara zarar gel- memesi için bahçelerdeki meyve ağaçlarına kırmızı iplik bağlanır. Beyaz-kırmızı renkteki Martacık çok değerli, sevilen, insana sıcak duygular veren bir sembol olarak görülür. Son yıllarda “Marta Bağlama” yeni biçim kazanmıştır. Bir âdet olarak mar- tın birinde insanlar göğüslerine Martacık, Martini ţ a takmaya başlarlar (Moldova’da buna Mărţişor denilir). Çeşitli süs ve çiçek şekilleri, bir el sanatı hâline gelmiştir. Kırmızı ve beyaza ek olarak yeşil rengi de Marta yapımında kullanılır. Birbirini seven ve sayan insanlar birbirine bu İlkyaz nişanını vererek sağlık, kısmet ve başarı dilerler. Martacık insanların birbirlerine sevgi ve saygı gösterme- sinin, toplumsal bütünlüğe ulaşmanın küçük ama önemli bir nişanı olmaktadır. O, Balkanlar’daki tüm halklar arasında gelişmiş, kapsamı genişlemiş, yeni boyutlar kazanmıştır. Gençler arasında âşıklar gününden sonra ikinci sırayı alan Martacık verme âdetinin, ilkyaz yortularının nasıl büyük potansiyelleri olduğunu göstermektedir.