Gelenek, Görenek ve İnançlar

31 Doğu Karadeniz Hayvancıları ve Çobanlarının Geleneksel Veterinerlik Uygulamalarına Dönük Tespit ve Değerlendirmeler Gelenek, Görenek ve İnançlar gözlemlendiğinde, hayvanın fiziksel olarak hasta olmadığına kanaat getirilmişse eğer akla ilk olarak nazar gelmektedir. Araştırma sahamızda hayvanların kendilerine nazar değmesinin yanı sıra, bu hayvan- ların ürünlerine de nazar değebileceğine dönük inanışlar oldukça yaygındır. Sağım sırasında hayvanın beklenen ölçüde kadar süt vermemesi, yayıkla tereyağı yapılırken sütün tutmaması, peynir yapılırken sütün peynir kıvamını almaması, yapılan yoğurdun tadının acı olması gibi haller çoğu zaman nazarla ilişkilendirilmektedir. Geleneksel halk hayatının diğer alanlarında olduğu gibi hayvancılığa dayalı yaşamda da nazarı değdiğine inanılan kimseler özellikle bellidir. Bu yaygın inanışla ilgili olarak kaynak şahıslardan bazılarının ifadeleri şu şekildedir: “Öyle belirli kişiler oluyordu. Diyelim İbrahim ile oturuyoruz dedi bana ne güzel koyunun var. O gece koyunumu ayı yedi. Böyle şeyler gelirdi başımıza. Şu anki ortam olsa derim ona ama o zaman diyemezdin ki utanırdın. Zaten öyle bir kalabalık ortam yok. Bir komşun gelmiş, arka- daşın gelmiş ne diyeceksin ona. Âdem’in gözü olduğu bilinirdi. Rahmetli dedim derdi taşı patlatır gözü diye. 80 koyunumuz öyle kırıldı çare bulamadık ona”. (KK-49) “Benim aşağıda ineklerim vardı o zaman babaannem ahıra gittiğinde ineklere bakmazdı niye ben senin ineklerine bakmayayım ölürler. Cozunle benim ineğimi öldürecek kadar göz varsa saha seni başka bir yere götürecem kuyumcu altınları koy cebume ama babaannem bizim inek- lere bakmazlardı. Fadime Hala da bakmazdı.” (KK-50) “Nazar insani mezara hayvani kazana kor. Benum başume celdi. 280 kiloluk bir tosun yapmuştum büyütmiştum Sementa cinsi Guguk Ali var ha karşımızda celdi. “Bu ne acayip tosun dedi.” İki gün sonra tosun valla kazanda pişeydi. Hastalandi kestum oni. Ne edeyim kasaba bile yetiştiremedum oni. Bu Guguk Ali’nin çocuğu olmuyor; adamda bir sıkıntı olabilir”. (KK-51) Nazar merkezli uygulamalar, kimi zaman tedavi kimi zaman da önlem maksadıyla gerçek- leştirilmektedir. Alan araştırmaları sırasında tespit ettiğimiz geleneksel nitelikli veterinerlik uygu- lamaları arasında yer alan ve Boratav’ın “tümüyle büyülük işlemler” ve “büyülük ve akılcı karışık işlemler” başlıkları altında değerlendirdiği uygulamalar şu şekildedir : 1. İnekler tüm uğraşlara rağmen gebe kalmadıkları takdirde Cuma günleri akan bir suyun üzerinden üç kez sağa sola geçirilip ayaklarına bir ip bağlanır. Kulhuvallahu duası okunarak su- yun üzerinde o ip kesilir. Bundan sonra gebe kalacağına inanılır. (KK-34) 2. İneklerde yaşanılan hazımsızlık, iştahsızlık, karın şişliği durumlarında hayvanın nazar olabileceği düşünüldüğünden evde bulunan küçük oğlan çocuğunun hayvanın arka bacakların- dan birisine küçük abdestini yapması sağlanır. Ergenliğe girmemiş çocuğun günahlardan sorum- lu olmaması yani henüz temiz olmasının nazarı bozacağına inanılır. (KK-55) 3. Alacalı inekler diğer ineklerle çiftleşmek istemezler, çiftleşmeleri daha zordur. Bunun için derman yapılır. Çiftleşmek isteyen ineğe ısırtılan ekmek çiftleşmek istemeyen ineğin ağzına konulur. Onun dışında ineği öküzle çiftleştirdikten sonra öküz sahibi ineğin kuyruğunu alıp dü- ğümler. Sonrasında eline bir taş alarak düğüm üzerine vurur. Bu da inek döl tutsun ve buzağı sağlıklı şekilde dünyaya gelsin diye yapılır. (KK-56)