Geleneksel Bilginin Korunması Ve Sürdürülmesinde Coğrafi İşaretleme Ve Müzeler: Geleneksel Ve Çağdaş Yaklaşımlar

538 Dr. Ayşem YANAR - Dr. Ceren KARADENİZ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Sitler Konseyi (ICOMOS) gibi uluslararası kuruluşlarca çok sayıda tüzük, tavsiye kararı ve niyet niteliğinde belge üretilmiştir. Kültürel miras olarak tanımlanan öznelerin saptanması, belgelen- mesi, korunması, kültür turizmi kapsamında değerlendirilmesi ve işlevlendirilerek kullanılması bu belgelerin altını çizerek vurguladığı konulardır (Özgönül, 2014: 35). Kültürel Miras Unsurlarının Korunması Yöresel/ geleneksel ürünler üretildikleri bölgeye ilişkin özellikler içerdiğinden o yörenin temsilcileridir. Coğrafyanın özelliğini yansıtan tarım, sanayi ve el sanatları ürünleri de diğer kül- türel ve doğal miras unsurları gibi (anıtlar, yapı, kitabe, mağara, yapı toplulukları, sitler vb. gibi) korunması ve sürdürülmesi gereken kültürel miras unsurlarıdır. Bu bağlamda tarım, maden ve el sanatı ürünlerinin de koruma altına alınması ve belgelenmesi amacıyla uluslararası düzeyde ilkin 1958’de Menşe Adlarının Korunması ve Uluslararası Tescili İçin Lizbon Anlaşması ve daha sonra 1995’te TRIPS (Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet) Anlaşması; ulusal düzeyde ise, 1995’te kabul edilen coğrafi işaret uygulamasıyla ilgili olarak 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname yürürlülüğe girmiş ve uygulanmaya başlamıştır. Coğrafi işaret (Cİ), yörelere özgü ürünlerin ve bu bağlamda kültürel mirasın korunmasını ifade eder. Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname madde 1’e göre coğrafi işaret, “belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir”. Coğrafi işaretler, bir yöreye ait ürünlerin yapımında kullanılan üretim tekniği, hammadde ve yapım şekilleriyle birlikte tescillediğinden ürünü belgeleyerek, araştırılmasına ve gelecek nesillere ulaştırılmasında iyi bir araçtır. Yörelere özgü tescillenmiş doğal ürünler, tarım, maden, el sanatları ve sanayi ürünleri coğrafi işaret kapsamına girmektedir (http://www.mevzuat.gov.tr ). Türkiye’de yerel/geleneksel ürünler 1995’te Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilen Coğrafi İşaretlerin korunması hakkın- da 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil edilerek koruma altına alınmaktadır. KHK’nın oluşturulmasında büyük ölçüde AB’nin 510/2006 3 Sayılı Konsey Tüzüğü’nden faydalanılmış ve düzenlemelerde bu tüzüğe uyum sağlanması gö- zetilmiştir. 2006 yılında 510/2006 sayılı yönetmelik ile 2081/92 numaralı yönetmelik değiştirilmiş güncellenen yönetmelik kapsamına tarım ürünleri, gıda maddeleri, şaraplar ve el sanatları ürün- leri girmiştir (Serra, 2007: 11). Türkiye’de doğal ürünler, tarım ürünleri, madenler, el sanatları ve sanayi ürünleri Cİ kapsamındadır. Türkiye’nin doğal zenginliğinin ve kültürel miras çeşitliliğinin fazla olması, Cİ kapsamına alınabilecek ve böylece ekonomik katkı yaratabilecek ürünlerin de çeşitli olmasına neden olmaktadır. Bu yüzden Cİ korumasına ihtiyaç duyulan ürünleri yalnızca tarım ürünleriyle sınırlandırmamak Türkiye açısından faydalı bir girişimdir (Doğan, 2015: 64). Coğrafi işaretlerin yerel toplulukların katma değeri yüksek kültür ürünlerini değerlendirme- de, sahteciliğe karşı koruma sağlamada, tipik ürünlerin pazarlamasını iyileştirme ve bu ürünlere tescil sağlamada, yerelde üretime bağlı istihdamı artırmada, ekolojik turizmin gelişmesini destek- lemede, küçük ve orta ölçekli işletmelerin sürdürülebilirliğini sağlamada kullanılabilecekleri dü- şünülmekte ve coğrafi işaretli ürün üreticilerinin kendi aralarında iletişim ve işbirliği olanaklarının artırılmasında etkili olabilecekleri vurgulanmaktadır. 3  Coğrafi işaretlerin ve geleneksel özellikli ürün adlarının korunması hakkındaki kanunun uygulanmasına dair yönetmelik