Genel Konular

293 Bir Macar Kroniği Chronica Hungarorum’daki Türk Kültür Ögeleri Genel Konular mamışlardır zira Macarların en uzun süre ilişkide oldukları ve onların siyasi, askeri, toplumsal yapılanmalarına şekil veren Onogurlar’dır. Bu nedenle Onogur adı, zamanla Ungri, Ungar gibi değişimlere uğrayarak bugünkü halini almıştır. Bugün de yabancı dillerde Latince Ungri, İngilizce Hungary, Fransızca Hungrois, Alman Hungar, vb. adlarla anılmaktadırlar (Eckhardt, 1949, s.5). Macarların kadim tarihlerinde Türk boyları ile ilişkilerini bu şekilde özetledikten sonra Kro- nik’te yer alan kültür motiflerini sırasıyla açıklamaya çalışacağız. Sihirli Geyik Efsanesi İlk olarak Simon Kézai’nin yukarıda bahsettiğimiz gibi Hun Tarihi olarak da anılan “Gesta Hungarorum” adlı kroniğinde yer alan bu efsaneye göre; “…Nuh’un oğlu Yafes’in oğullarından Hunor ve Magor adlı iki kardeş, dişi bir geyiğin önderliğinde yeni bir yurt bulurlar. Ava çıktıkları sırada karşılarına çıkan bu geyiği takip ettiklerinde, o güne kadar bilmedikleri bir yere, Maeotis (Azak Denizi) bataklıklarına ulaşırlar. O sırada dişi geyik, sık bitkilerle kaplı ormanda gözlerinin önünden kaybolur ve uzun süre aramalarına rağmen hiçbir şekilde ona rastlayamazlar. Ancak onu aramak amacıyla bahsi geçen bataklık bölgeyi gezdiklerinde, burayı sürülerini otlatmaya çok uygun bulurlar. Babalarının yanına dönerek, tüm sığırlarıyla birlikte Azak Denizi’ndeki bataklık bölgeye taşınmak ve orada kalmak için ondan izin isterler ve bu izni alırlar. Nitekim Hunor ve Magor, Azak Denizi bataklıklarına göç ederler, beş yıl süreyle orada ka- lırlar, oradan bir yere ayrılmazlar. Ama altıncı yılda, buradan çıkarlar ve dolaşırlarken bozkırda bir müzik sesi duyarlar. Araştırmak amacıyla ilerlerler ve o sırada eşleri olmadan çadırlarında oturan Bereka’nın karılarına ve kızlarına rastlarlar. Tam o sırada bunlar, boynuzdan yapılmış borular eşliğinde kutlama yapmakta ve kol kola dans etmektedirler. Hızla onlara baskın yaparlar ve neleri var neleri yoksa ele geçirerek hepsini Azak Denizi bataklıklarına götürürler. Bu baskında diğer kadınlar arasında, Alan Hükümdarı Dula’nın güzel, bekâr kızlarını da tutsak ederler: Bu kızlardan birini Hunor, diğerini de Magor eş olarak alır ve söylendiği üzere Hunlar ya da Macarların bütün soyu bu kadınlardan gelmektedir.” İşte bu efsanede olduğu gibi yol gösterici, efsanevi bir hayvan olan geyik motifi ve onun üstlendiği liderlik rolü (Ögel,1993, s.24) Türk kültüründe de vardır. Ayrıca Türk destanlarının kah- ramanları ve kamların büyük bir görevi başarmak istediklerinde hayvan şekline yani bizdeki tabir- le hayvan donuna girmişlerdir. Bu hayvanlar, Türklerin kutsal hayvanları yani ongunları arasında da yer almıştır (Rásonyi,1971, s.43-44). Yurt tutan Macarlarda sihirli geyik motifi, Hristiyanlığın kabulünden sonra da yaşamaya devam etmiştir. Kronik’te Aziz Gellért’e Bakonybel Manastırı’nın, Aziz Lázsló’ya da Vac Kilise- si’nin yapılması gereken yeri işaret eden de yine bir sihirli geyiktir. Turul Kuşu Kronik’te geyikten sonra Türk kültüründe de yer alan ikinci motif Turul Kuşu’dur. Türkçe “Toğrul” olarak da kullanılan bu efsanevi kuş, yırtıcı kuşlardan doğan grubunda yer alır ve züm- rüdü anka olarak da bilinen “Simurg” kuşunun karşılığıdır.