Halkbiliminde Yeni Paradigmalar Bağlamında İnternet Folkloru

123 Halkbiliminde Yeni Paradigmalar Bağlamında İnternet Folkloru Genel Konular sel yaratıcılığı arayışa dönüşen halkbilimi çalışmaları son çeyrek yüzyılda baş döndürücü deği- şim ve dönüşümler geçirmektedir. Bunların başında bir zamanlar halkbilimi disiplinine yönelen ilgilin kaynaklarından birisi belki de birincisi olan ve neredeyse folklorla eş anlamlı olarak da kullanılan “gelenek”lerin “yok olmadan derlenmesi” korkusunun aşılması gelmektedir. Bir başka ifadeyle, eski zamanların orta- dan kalkıp yok olmakta olan geçmişin sesi ve bir toplumun ulusal değerlerini taşıyan ürünlerinin derlenip arşivlenerek “kurtarılması” endişeleri bile şekil ve yön değiştirmiştir. Öncelikle halkbilim- cilerin yaklaşık üç yüz yıldır “gelenekler” bitiyor kayboluyor, diye hayıflanıp haykırışlarına rağmen bitmedikleri, yaşamaya ve her zaman olduğu gibi değişimlere uğradıklarının tespit edilip (Bau- man ve Briggs 2003) anlaşılmasıdır. Dahası, folklorun sadece “sözlü” olanla veya “sözellik”le (orality) sınırlı olmadığının (Kirsenblatt-Gimblet ) son derece açık bir biçimde anlaşılmasından sonra Dan Ben Amos’un (1971:13) “küçük topluluklarda sanatsal iletişim” şeklindeki tanımı meydana gelen değişim ve dönüşümlerle daha da genişlemiştir. Toplumsal ve sosyal hayata dair değerler, bunların ger- çekleşme biçimlerinin sonsuz sayıdaki değişik sanatkârane formlarda gerçekleşme süreçlerinde bireysel ve topluluk halindeki estetik dışa vurumların ve ifade edişlerin tamamını içerecek şekle dönüşmüştür. Dahası bu tanımlarda yer alan estetik ifadesi büyük ölçüde iletişim ve “iletişim” (communication) ve “yayılma”ya (transmission) bağlı bir görünürlük veya “somutluk” (tangibility) ölçütü (Blank, 2009:6) olarak karşımıza çıkar. Yukarıda işaret edildiği gibi Teodor Benfey ile ve masalların sözlü yayılmanın yanısıra basma ve yazmalarla da yayılmasının, yazılı medyanın folklorun kaynağı olarak kabul görüp meşruiyetinin kabul edilmesi süreci telefon, telsiz, fotokopi ve benzeri folklorun üretilip yayılması- nı sağlayan her teknolojik yenilik ile yenilendi ve halkbiliminin bünyesine dâhil edilmesiyle (Bron- ner, 2009) neticelendi. Bu bağlamda, internet folklorunun ön plana çıkmasıyla birlikte, yaratıcılık ve estetik gibi folklorun geleneksel ölçütleri yerlerini iletişim ve yayılıma bırakmaya yöneldiği söy- lenebilir. Trevor J. Blank’ın (2009b) tespitlerine göre ”internet” veya WWW yani “World Wide Web” 20. yüzyılın ortalarında “soğuk harp” yıllarının ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Onun, 1958 yılı baş- larında Amerikan Savunma Bakanlığı’nın Sovyet Sputnik Uzay çalışmalarına askeri ve akademik araştırma cevabı olarak icat edilen ARPANET (American Research Projects Agency Network) en şeklidir. E-mail teknolojisi 1970 yaratılır ve 1980’lerden itibaren değişik tartışma grupları ve insanlar arasında bir iletişim kanalına dönüşür. Modern “internet” ise 1989 yılında İngiliz bilgisa- yar bilgini Timothy Berners-Lee tarafından icat edilir. Bu süreç bilgisayar dilinde ve teknolojisinde “HTML” ve benzeri gelişmelerle 1992 yılında kullanıma açılır. Bu yıldan günümüze kadar genel yoğun bir iletişim odağı ve akademik forum halini alıp evrensel bir iletişim fonemenine (Blank, 2009b:2) dönüşür. Bir başka ifadeyle, internet gündelik hayatın en temel araç gereçlerinden birisi (Bronner, 2009) olur. Dahası, “siberyer” (cyberspace) ile “doğal yer”in (natural space) her ikisinin de “bedava” veya “parasız” kısaca herkese ve kullanımına açık olması özellikle de gelenek ve gö- reneklerin “sanal âlem” de tuttuğu yerin sanılanın çok ötesinde olması bir nevi yeni “basın-yayın” teknolojisi olarak da düşünülebilecek “internet”in evrensel “halkbilimi kadro”suna dâhil edilmesini sağlayacaktır. Tıpkı gündelik ve yüz yüze yaşanan doğal sosyal hayatın getirdiği haberlerle bir