Ihlara Vadisi ve Çevresi Kırsal Yerleşmelerinde Yapı Sanatı ve Geleneksel Yapı Ustalığı

114 Mahmut DAVULCU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı yodası gibi yapılar ise yöre mimarisi içerisinde zikredilmesi gereken ortak kullanıma dönük yapı- lardandır. 5. Geleneksel Yapı Gereçleri Geleneksel yapıların inşasında yararlanılan başlıca yapı malzemeleri taş, toprak ve ah- şaptır. Bunlar yakın çevreden kolaylıkla temin edilebilen içerisinde yer aldıkları çevre, coğrafya şartları ve iklime uyumlu doğal malzemelerdir. Doğal malzeme kullanımı, meydana getirilen ya- pıların ve yerleşme yerinin çevreye tezat teşkil etmeyen, uyumlu bir fiziki görünüm kazanmasını sağlamıştır. Mimarlık faaliyetlerinde geleneksel yapı malzemelerinin terkedilmeye başlanması 20. yüzyılın ikinci yarısında başlayan bir süreçte gerçekleşmiş olup günümüzde yaşanan yapılaş- ma tamamen modern yapı malzemeleri ile ifa edilmektedir. 5.1. Taş Taş malzeme yörede gerçekleştirilen inşa ve imar faaliyetlerinde kullanılmış olan en önemli ve yaygın yapı malzemesidir. Kullanılan taşlar, yerleşim yerlerinin çevresinden kolayca temin edilebilen volkanik taşlardır. Binaların kayaya oyma mekânlarından elde edilen atık taşlar da değerlendirilmiş ve inşaatta kullanılmıştır. Temeller, duvarlar, merdivenler, zemin kaplamaları, kemer adı verilen örtü sistemi taştan inşa edilmiştir. Duvar örgüsü, taş malzemenin yan yana ve üst üste belirli bir düzen, sistem ve ustalıkla örülmesi ile oluşturulur. Duvarı oluşturan taşlar birbi- rine alçı ya da çamur harcı ile bitiştirildikten sonra arası şillez adı verilen cıvık bir dolgu maddesi ve helik olarak adlandırılan küçük taş parçaları ile doldurularak muhkemleştirilir. Taş malzemenin çıkarıldığı yerler “ocak” olarak adlandırılır. Özellikle mimari faaliyetlerin tümüyle taşa dayalı olduğu yakın geçmişte ocak adı verilen arazi parçalarından taş çıkartıp ih- tiyaç sahiplerine satmak yöre halkının geçim kaynaklarından birisi olarak işlev görmüştür. Taş ocaklarında ilk önce taban toprağı temizlenerek kaya tabakasına ulaşılır. Daha sonra külük, çivi ve balyoz kullanılarak kaya kertilir . Kertilen bölgeden büyük parçalar halinde taşlar çıkartılır ve daha küçük parçalara ayrılır. Bu parçalar inşaat alanına geçmişte eşeklerle daha sonra da traktör römorkları ile taşınmıştır. Her yerleşim yerinin taş ihtiyacını giderdiği belli yerler bulunur. Taş ocağı olarak kullanılan mekânlar bir süre sonra kayaya oyma mekânlara dönüşür ve istenirse her hangi bir amaçla (ağıl, depo, samanlık vb.) kullanılabilir. Yörede dört ana taş cinsi kullanılmıştır: a. Karataş: Koyu renkli, suya, neme, yağmura ve soğuğa karşı dayanıklı bir taştır. Daya- nıklılığından dolayı daha çok binaların temel, subasman ve zemin katlarında kullanıl- mıştır. Merdivenler, taban kaplaması ile kapı ve pencere sövelerinde de bu taş karşı- mıza çıkar. b. Aktaş/Beyaz taş: Aktaş olarak adlandırılan taşlar volkanik tüf kökenlidir. Gözenekli ve düşük dirençlidir. Karataşa göre daha yumuşak, hafif ve dayanıksız olarak tarif edilir. Bu özelliğinden dolayı üst katlarda, bilhassa kemer adı verilen örtünün yapımında bu taş cinsi tercih edilmiştir. Gaziemir Köyü’nde bu taş cinsi “kemer taşı”, çıkarıldığı ocak ise “kemer kayası” olarak da bilinmektedir. Aktaş ocaktan çıkartıldığında oldukça yumuşak-