Ihlara Vadisi ve Çevresi Kırsal Yerleşmelerinde Yapı Sanatı ve Geleneksel Yapı Ustalığı

116 Mahmut DAVULCU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı a. Kesme/oyma tekniği: Volkanik bölgelerde yağmur, rüzgâr gibi atmosferik olayların mey- dana getirdiği aşındırmalar neticesinde oluşan tüf bloklarının bu teknikte uzman- laşmış olan yapı ustaları tarafından oyulması ve bu suretle mekânların oluşturulması tek- niğidir. Kaya oyma yapı, masif bir kayanın yerinde, yer üstünde veya yer altında, mekân yapma amacı için oyularak şekillendirilmesiyle oluşturulur (Özata, 2015:1). Yerel usta- larca kesme olarak nitelenen bu yapı sisteminde yumuşak kaya kütleleri üzerinde önce demirci yapması büyük mıhlar çakılır, daha sonra balyozlarla bu demir çivilere vurularak kaya patlatılır ve lağım adı verilen bir oyuk açılır. Sonra da külünk adı verilen taşçı aleti ile bu lağım içeriye doğru genişletilerek bir koridor açılır ve yapının tasarlanan planı doğrul- tusunda mekânlar kabaca oyulur. Yörede kayaya oyma/kesme tekniğiyle meydana geti- rilmiş olan yapılar say ev , say oda , say dam terimleri ile ifade edilir. Bu yapıları meydana getiren ustalarsa say ustası olarak adlandırılır. Volkanik tüfün dışındaki sertleşmiş kabu- ğun temizlenmesinden sonra ortaya çıkan daha yumuşak kütle üzerinde çalışma yapmak daha kolay ve hızlı olabilmektedir. Kayaya oyma tekniğiyle inşa edilmiş olan yapılar yığma binalara göre daha kolay meydana getirilebilmektedir. Bunun en önemli nedeni yığma binaların yapımı için oldukça büyük miktarda yapı malzemesinin temin edilmesi ve daha sonra bu malzeme kullanılarak inşaatın yapılmasıdır. Kayaya oyma yapılarda ise tek bir işlemin devam ettirilmesi ile örtü sistemi de dâhil olmak üzere bütün mekanlar hazır olabil- mektedir (Öztürk, 2009). b. Yığma taş duvar tekniği : Bu teknikte duvarlar yapı taşlarının üst üste bindirilmesi yoluyla inşa edilir. Taşların arasında bağlayıcı ve dolgu olarak topraktan elde edilen bir harç kulla- nılmıştır. Bu sistemde taşıyıcı sistem ayrı bir strüktür değil bizzat örülen duvarlardır. Gene bu duvarlar mekânları birbirinden ayırma görevini de üstlenmiştir. b.1. Kesme taş tekniği (Tol yapılar): Bu tip yapılarda duvarların dış ve iç yüzleri kesme taştan örülmekte, ortası ise helik ve şillezle doldurulmaktadır. b.2. Kaba yonu/Moloz taş yığma (Kara duvar) tekniği: Moloztaş adı verilen ve mun- tazam olmayan taşlarla yapılan bir tür örgü tekniğidir. Moloztaş duvarlarda taş aralıklarını doldurmak ve bu sayede duvarın bütünlüğünü sağlayarak duvarın direncini arttırmak ama- cıyla aralıklar helik adı verilen küçük taş parçaları ile doldurulur. c. Karma (Kayaya oyma/yığma) inşa tekniği: Binaların kısmen yığma ve kısmen de kes- me/oyma tekniğiyle meydana getirildiği yapım tekniğidir. Düz arazide inşa edilen ve yama- ca yaslı inşa edilen örnekleri bulunmaktadır. Düz arazide inşa edilen yarı oyma-yarı yığma konutlar, yeraltında bulunan oyma birimlerin üzerine yığma konut birimlerinin ilavesiyle oluşmuştur. Kaya oyma-yığma yapılar belirli bir amaç için oyulmuş masif bir kayanın üze- rine yığma bir yapı yapılması, mevcut kaya oyma yapıya ek bir revak veya odanın yığma tekniği ile tamamlanması veya kayaya oyma mekânın bir kısmının kaba veya ince yonu taş ile tamamlanması ile oluşturulan yapı türüdür. Kaya oyma alanın üzerine yapılan yapı- larda alt kısımda genelde samanlık, ahır, kiler gibi birimler oluşturulurken, üst kısım konut işlevi için kullanılır (Özata, 2015: 19-20). Bu yapı tekniklerinden ilk sıradakinin yörenin en eski yapı tekniği olduğunu ve ikinci yapı