Ihlara Vadisi ve Çevresi Kırsal Yerleşmelerinde Yapı Sanatı ve Geleneksel Yapı Ustalığı

110 Mahmut DAVULCU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı şu ve yakın çevreden kolaylıkla temin edilebilmesi geçmişten günümüze en önemli yapı malze- melerinden birisi olmasını sağlamıştır. Taşın bu amaçla kullanımı Neolitik döneme kadar uzanır. Yöredeki mimari yapının şekillenmesinde sosyal yapı, din, topografya, jeolojik yapı, tarihi gelenekler ve iklimin etkilerinden bahsedilebilir. Ancak bu unsurlar içerisinde bölgenin jeolojik ya- pısının başat etkisi tartışılmaz bir gerçektir 2 . Hasandağ, Göllüdağ ve Erciyes (Antik Argaios) gibi volkanların milyonlarca yıl devam eden volkanik faaliyetleri sonucu bölge yer yer 150 metreye varan bir tüf tabakası ve volkanik kayaçlarla kaplanmıştır. Bu yapı ve orman alanlarının çok nadir olması taşın mimari faaliyetlerdeki ana unsur (gerek oyularak ve gerekse duvarda kullanılarak) olarak yerini alması neticesini doğurmuştur. İnceleme sahamızda bulunan konutlar Ürgüp/Gö- reme/Avanos üçgeni ve yakın çevresindeki konut tipleriyle büyük benzerlik göstermektedir. Bu durum coğrafi şartların konut tiplerine etkisini gözler önüne sermektedir (Kuttusi, 2014: 61). 1. Araştırma Evreni ve Örneklem, Veri Toplama ve Analiz Tekniği Bildiri çalışması Aksaray İli Güzelyurt İlçesi sınırları içerisinde yer alan Ihlara Vadisi ve çevresinde bulunan kırsal yerleşmelerde 3 2003 ve 2011 yılında titizlikle gerçekleştirilen halk mi- marisi konulu saha araştırmasında elde edilen materyal ve veriler ışığında kaleme alınmıştır. Çalışma alan araştırmasına ve esas olarak kaynak kişilerden yani yapı ustalarından derle- nen metinlere dayalıdır. Kısacası çalışmanın odağını yapı ustaları oluşturmaktadır. Araştırma sırasında etnografik araştırma yöntemine has gözlem ve görüşme tekniklerin- den yararlanılmıştır. Kaynak kişiler bilhassa icra ve taşıyıcılık vasfına sahip olan yapı ustaların- dan seçilmiştir. Kaynak kişiler ile gerçekleştirilen görüşmeler ses kayıt cihazı ile ya da yazarak derleme metodu ile kayıt altına alınmış, konuya ilişkin maddi kültür ürünleri fotoğraf çekimi ile belgelenmiştir. Araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi ve bulguların mevcut literatür ve arşiv belgeleri ışığında değerlendirilmesi sonucu bu çalışma ortaya çıkmıştır. Bildiri çalışmasında kul- lanılan tüm görsel ve sözlü kaynaklar AEGM Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi’ne aittir. Bildiri kapsamında öncelikle yapı ustalığı, ustalığın algılanış biçimi, yapıcılık bilgisi ve yapı gelenekleri ele alınmaktadır. Bunun yanı sıra kırsal çevrenin biçimlendirilmesi, halk mimarisi ürünleri, mekânsal organizasyon, yöresel yapı gereçleri ve yapım teknikleri ile mimarlık termino- lojisi de incelenmiştir. Bildiride yapı ustalarından derlenen bazı metinler, çalışmanın yöntemsel ve kuramsal çerçevesi kapsamında ele alınmış ve metne dâhil edilmiştir. Bu yolla konunun bizzat uygulayıcılarına ait deneyim, bilgi, hikâye kısacası kendi pencerelerinden aktarılması da sağlan- mıştır. Sahada gerçekleştirdiğimiz derlemeler sonucu elde ettiğimiz malzeme günümüzde büyük ölçüde unutulmuş ya da uygulanmaz olmuş olan bir geleneği tutarlı ve bilimsel bir düzen içe- risinde yeniden oluşturmak için kullandığımız kırık, dökük kalıntılara benzetilebilir. Çalışmanın 2  Kapadokya’da yöresel konut mimarisinin sınırları, aynı zamanda bölgenin jeolojik sınırları da olan, kuzeyde Kızılırmak Nehri, batıda Aksaray ve Tuz Gölü Çöküntüsü, güneyde Niğde İli ve Hasan Dağı, doğuda Erciyes Dağı’ndan itibaren, İncesu ve Yeşilhisar yerleşimleridir (Ulusoy Binan, 1994: 52). 3  Ihlara Beldesi, Selime Beldesi, Belisırma Köyü, Uzunkaya Köyü, Yaprakhisar Köyü ve Güzelyurt İlçe Merkezi.