Ihlara Vadisi ve Çevresi Kırsal Yerleşmelerinde Yapı Sanatı ve Geleneksel Yapı Ustalığı

112 Mahmut DAVULCU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı bir tür bilinçli tasarımın (en azından yerleşimin oluşturulması sürecinde yapıların konumlandırıl- ması sırasında işletilen) var olduğu söylenebilir. Yerleşim yeri içerisinde sirkülasyon düzensiz, dolambaçlı ve oldukça dar toprak yollarla sağlanmıştır. Bu yol ve sokaklar bina kümeleri arasında kendiliğinden oluşmuş gibi durmaktadır. Dar sokaklar konutların ışık ve hava ihtiyacını kısmen de olsa engelleyici bir durumdur. Günümüzde bu yol sistemi resmi kurumlar tarafından elden geçiri- lerek mümkün olduğunca genişletilmiş ve asfalt ya da kilit taşı ile kaplanmıştır. Eğimli bölgelerde yollar yerini taş seki ve merdivenlere bırakabilmektedir. Yapı ustaları özellikle yamaçlarda kurulu bulunan yerleşmelerde bölgenin topografyasını oldukça iyi bir şekilde kullanarak konutları birbir- lerinin ışığını ve manzarasını kapatmayacak şekilde bu eğimli arazi üzerine konumlandırmıştır. Sosyal ya da ekonomik farklılıklar kırsal yerleşmelerin yapısında gözle görülür bir etki yaratma- mıştır, zenginle fakir, büyük evle küçük ev yana yana, iç içedir. Kırsal yerleşmelerin estetik ve mimari birliği ve görünümünün bilinçli bir yapı, planlı bir niyet ve buyurucu bir otoriteye dayanmadığı aşikârdır. Bununla birlikte yapı sahipleri ile yapı ustaları arasında gerçekleşen yüz yüze görüşme, konuşma ve istekler sonucu maddi bir hüvi- yete bürünen mimari uygulamaların zaman içerisinde ortak bir görünüm ve yerel bir üslup birliği oluşturduğu söylenebilir. 4. Geleneksel Konut Mimarisi Ihlara Vadisi ve çevresinde karşılaştığımız geleneksel konutlar Kapadokya bölgesi konut mimarisi bünyesine dâhil yapılardır. Kapadokya konut mimarisi, Anadolu’nun eski kül- tür katlarına uzanan ve Anadolu coğrafi sınırlarının dışında bulunan çevrelerden gelen etkileri taşımakta ve geleneksel Türk evinin tüm özelliklerini taşımaktadır (Ulusoy Binan, 1994: 76). Bu bölgede karşılaştığımız konutların en önemli özelliklerinden birisi “üreyebilir” ka- rakterde olmasıdır. Kullanılan yapı malzemesi ve uygulanan yapı tekniği konutun büyü- mesine ve mekânsal organizasyonun bir anda değişebilmesine son derece uygundur (Stea-Turan, 1993:196). En yalın köy konutu bir tek oyma birimden oluşur. Bazı konutlarda bu oyma konut biriminin önüne bir tonozlu yaz mutfağı eklenmiştir. Ev sahibinin maddi durumuna göre zamanla ev, açık veya kapalı olarak, yanlara doğru büyütülüp mekânların üstlerine kat da çıkılabilmektedir (Erençin, 1979, s: 18). Geleneksel konut- larda mekânların işlevsellik açısından farklılaşması ve çeşitlilik kazanması yakın dönemlere özgü olmalıdır. Zira tek ya da birkaç mekânlı, insanlarla hayvanların neredeyse bir arada yaşadığı ilkel konutlara dair anlatılar yöre halkınca hala anlatılmaktadır. Ihlara Vadisi ve çevresinde karşılaştığımız geleneksel konutların en önemli özelliği üç kuşağın bir arada yaşayabildiği geleneksel aile tipine uygun bir planlama ve dizaynın söz konusu olmasıdır. Mahremiyeti korumaya dönük bir içe kapalılık konutlarda ilk dikkati çeken özellikler- den birisidir. Değişik sosyal sınıf ve kültürel gruplara ait konutlar arasında tespit edebileceğimiz farklılıklar büyük ölçüde yüzeysel olup aslında işlev, plan şeması ve mekânsal organizasyon hemen hemen birbirinin tekrarıdır. Toplumdaki katmanlaşma yalnızca binaların büyüklüklerine, işçiliğe ve konfora dair ayrıntılara yansımıştır. Sözlü kaynaklar araştırma sahamızda kullanılan eski konutların oldukça arkaik bir karakter taşımakta olduğunu ve say adı da verilen volkanik kayalara oyma tekniğiyle yapıldığını söyler. Bunlar tek mekânlı konutlardır. Vadi yamaçlarında veya peri bacası denilen jeolojik oluşumların içinde karşımıza çıkan kayaya oyma konutlar ilerle-