Kahramanmaraş’ta Bakırcılık Sanatı

358 Prof. Dr. Mehmet ÖZKARCI T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Geçmişi çok eskilere dayanan bakırcılık sanatının tarihi, Anadolu’da M.Ö. 7.000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Çayönü ve Çatalhöyük’te dövme tekniği ile yapılan iğne, biz, kanca gibi âlet- ler ve süs eşyaları bulunmuştur (Kayaoğlu, 1984; 216). Kahramanmaraş’ta da bakırcılık sanatı- nın geçmişi çok eski tarihlere gitmektedir. Türkler Anadolu’ya geldikten sonra bakırcılık sanatını sürdürmüşler ve Kahramanmaraş’ta bakırcılık sanatının tarihi Anadolu Selçuklu dönemine kadar uzanmaktadır. Osmanlı Devleti’nin kurulmasından sonra Anadolu ve Balkanlarda bakır madeni yoğun olarak işlenip kullanıldı. Bu dönemde sayıları oldukça fazla olan bakır madeninin işlendiği atölyelerin en meşhur şehirlerinden birisi de Maraş olmuştur. Maraş Şer’iye Sicili’nde Bakırcılar Çarşı sı , “Kazgancı Çarşısı” ismiyle geçmektedir. Şehir- de bakırcılık geçmişte olduğu gibi, günümüzde de önemli bir sanat dalıdır. İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 1784 tarihli belgede, Maraş’ta 4 adet “kalhâne” nin (bakır madenenin eritilerek levha haline getirildiği yer) kurulması istenilmektedir. Ayrıca 1293 H./ 1876 M. tarihli Ha- lep Vilâyeti Salnâmesi’nde, şehirde 4 adet kalhânenin olduğu kayıtlıdır. (1293 Tarihli Halep Vilâ- yeti Salnâmesi: 134; Belli-Kayaoğlu, 1993: 256-258; Ramazanoğlu, 1996: 50; Özkarcı I, 2007: 407-408). Bakırcılık, bulunduğu şehrin olduğu kadar, ülke ekonomisini de yakından ilgilendiren bir iş ve sanat koluydu. Osmanlılar döneminde birçok Anadolu şehrinde bakırcı esnafının mesleğini icra ettiği ve aynı zamanda yaptığı ürünleri halka pazarladığı “Bakırcılar Çarşısı” mevcuttu. Aynı şekilde Kahramanmaraş Bakırcılar Çarşısı da ülkemizin en büyük çarşılarından birisidir. Bakırcı- lar Çarşısı, tarihî çarşı kompleksinin bünyesinde yer almakta olup, Dulkadir Beyliği ve Osmanlı Devleti zamanında XV. yüzyılın sonu ile XVII. yüzyılın başları arasında yapıldığı anlaşılmaktadır. Bakırdan üretilmiş mamuller kalaylanarak kullanılabildiği için genellikle bakırcıların he- men yakınında kalaycılar bulunurdu. Bakır kaplar kalaycılar tarafından her sene bir veya iki defa kalaylanırdı. Kaplar her kalaylandığında da yenilenirdi. Kalaycılık bir sanat ve ticaret kolu olarak kurulmuştur. Kahramanmaraş’ta bakırcılık sanatını 4 başlık altında inceleyeceğiz; 1. Bakırcılık Sanatında Kullanılan Âletler 2. Bakırcılık Sanatında Kullanılan Teknikler 3. Bakırcılık Sanatında Kullanılan Süsleme Tekniği 4. Bakır Ürün Çeşitleri 1. Bakırcılık Sanatında Kullanılan Âletler: 1.1. Örsler: Biçimleri yapılacak şekle göre değişen, üzerinde maden dövülen, çelik yüzeyli demir araç- lara örs denilmektedir. Kullanım amaçlarına göre farklı biçimlerde yapılmış; “ağzı üce, düz örs, tabla mısıldanı, yastiye mıhı, tas topağı, tas örsü, sahan örsü, mısıldan, kenar örsü, kuşak örsü, çirtik örsü, kuşak örsü, kazan nayı, mıh kalıbı örsü” gibi örs çeşitleri bulunmaktadır.