Kalkolitik Çağ

1.4.3. İnanç Anahtar Kelimeler: Türkiye, Kalkolitik Çağ, heykelcik, idol, mezarlık, küp mezar. Kalkolitik çağda inançla ilgili bilgiler heykelcik, kült kapları ve ölü gömme gelenekleri ile belirlenir. Heykelcikler içinde erkeklerin sayısal azlığı Geç Neolitik Çağ’ da olduğu gibi doğuran ve besleyen güç olarak “Tanrıça” inancının sürdüğünü kanıtlar. Tanrı ve tanrıçalarda önceki dönemden gelen az sayıda plastik görünümler giderek ayrıntıların daha az belirtildiği stilize örneklere dönüşür. Heykelciklerin daha yassı ve boyun, baş gibi organların uzun ifadeler gelecek çağın idollerinin öncüleridir. Temelde inançla ilgili olan bu eşya grubunda bölgesel özellikler görülür. En belirgin olanlar batı ve orta Anadolu örnekleridir. İlk bulundukları yere göre Kilia ( Gelibolu) tipli olarak anılan heykelciklerin işliği olan Manisa Kulaksızlar’ da, mermerden üretilmiş ince bir işçiliğe sahip şematik heykelcikler geniş yüzlü, uzun boyunlu, ince gövdeli, düşük omuzludurlar. Kollar gövdenin yanında göğüsleri tutar biçimdedir. Kalça keskin bir hatla verilir ve birbirine yapışık bacaklar bir çizgi ile ayrılır. Sadece, başta gözler ve burun, gövdede ise üçgen şeklindeki cinsel organ belirtilir. Aynı şekilde üretilmiş örneklerin tümü olasılıkla aynı tanrıçayı betimler. Bir başka yerel üretim taş veya kilden yapılmış Karaman- Can Hasan heykelcikleridir. Kalkolitik Çağ’ da geliştirilmiş, oturur veya ayaktaki tanrı ve tanrıça heykelcikler büyük boyutlu ( 10- 32 cm.) olmaları ile ayrıcalıklıdır. Uzun baş ve boyunlu heykelcikler bazı bezekli yüksek başlıklıdır. Şematik olan yüzde detaylar, elbise ve takılar boya ile belirtilir. Yassı uzun biçimli ( 8- 26 cm.) kadın ve erkek başlarından oluşan heykelcikler bu yerleşime özgüdür. Trakya’ da büyük boyutlu insan biçimli kült kapları, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgesi’ nin insan ve hayvan biçimli kapları inançla ilgili diğer eşyalardır. Ölü gömme adetleri açısından, bebek ve çocuklar hâlâ yerleşim içine gömülmeye devam ederken çoğu yerleşimde yetişkinler (İzmir- Bakla Tepe, Denizli- Beycesultan) ayrı bir alandaki mezarlığa gömülmeye başlar. Mezar tipleri çeşitlenir ancak halen ana rahmindeki durumda gömme esastır. Toprak ve küp/ kap mezarlar en yaygın tiplerdir. Kerpiç çevrili ya da kuyu mezarlar da ortaya çıkar. Bazı mezarlara birden fazla birey gömülürken bazılarında ölünün üstüne aşı boyası dökülür. Mezar hediyeleri gömülen kişinin ekonomik durumunu ve statüsünü yansıtan görünüm alır. İnanç sistemine ilişkin Doğu Anadolu’ daki iki yerleşimdeki mezarlardan önemli bulgular elde edilmiştir. Bunların ilki Elazığ- Korucutepe’ de çevresi kerpiçle çevrelenmiş bir kadın ve erkeğe ait olandır. Mezarın ayrıcalıklı yapımı ve bireylerin zengin takı ve silahları ile birlikte gömülmeleri nedeniyle “ Yönetici Mezarı” olarak nitelendirilir. İnanç açısından önemli diğer yerleşim olan Malatya- Değirmentepe’ de evlerin tabanı altına gömülmüş 31 mezarda bebek ve çocuklar kaplar içine veya kilden petek biçimli kutulara konulmuştur. İskeletlerin antropolojik incelemeleri Değirmentepe bireylerinde, başın daha bebekken çeşitli yönlerden sargılara alınarak bilinçli olarak deforme edilmesi âdeti saptanmıştır. Sadece kız çocuklarına uygulanan bu yöntemle başlara uzun bir görünüm kazandırılır. Aynı adete Hatay- Tel el Şeyh, Adıyaman- Hayaz, Urfa- Kurban Höyük, Bakla Tepe’ de yetişkinlerde de rastlanır.