Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci

244 Yücel ÖZDEMİR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı müzik ve dans toplumun sağaltıcıları, bilicileri, kâhinleri, şamanları, oyuncuları 3 tarafından tek- rarlanarak dini/ritüelistik bir yapıya dönüşmüştür. Toplum içerisinde ortalamanın üstünde yaratıcı bir yeteneğe sahip bu kişilerin doğayı kendi fiziki özellikleri (dans, müzik) ve kişisel yaratımlarıyla (yontma, çizme) taklit ettikleri düşünülmektedir. İlkselin birçok kimseyi veya nesneyi içine alan yaşama biçimi, bu anlatıcı aktörlerin yaratımlarını ortak bir eylemde birleştirmiştir. İlksel insanın doğayı takliden yaptıkları bu tasvirler “tarih öncesinden kalma putlar, ata heykelleri, adak olarak verilen heykeller, cenaze putları, fetişler insanın topluluk yaşamı sürecinde ortaya çıkan çeşit- li sosyal ve dinsel ihtiyaçları karşılamak için kullanılmıştır (Tilakasiri, 2008;15). İlksel toplumun doğayı algılama onun ile uyum içerisinde yaşam totem ve fetiş 4 yaşama biçimi ile sağlanmıştır. Bu totemizm 5 ve fetişizm uygulamaları için tasarlanan figürler tarih öncesinden günümüze gelen, kuklanın kökeni hakkında bilgi veren somut verilerdir. “Kabaca büyüsel ve dinsel kültün sembolik bir nesnesine atfedilen ve bu amaçla kullanılan dinsel figür kavramı, (hareketsiz) heykel for- mundayken insanın daha gerçekçi ve canlı tasvirlere olan eğilimini doyuramamıştır” (Tilakasiri, 2008;15). Kültür tarihi içerisinde bu put, oyuncak figürlerin kuklaya geçiş süreci insan zihninde değişen inanç yapısı ile ilgilidir. Din, büyü içeren bu figürlerin içindeki ritüel işlevini yitirmesi ile eğlenceli kuklalara dönüştüğü düşünülmektedir. Kültürlerin yaşayan kukla gelenekleri içerisindeki ilksel dönem özellikleri tortu şeklinde varlığını sürdürmektedir. Gölge Oyunu, Asya, Müzik Literatür çalışması ve araştırmalar gösteriyor ki merkezi Uzak ve Orta Asya olan kukla- cılık geleneği canlı şekilde günümüzde yaşamaktadır. Güney Asya’da Hindistan, Güney Doğu Asya; Endonezya, Malezya, Tayland, Kamboçya ve Laos, Uzak Doğu Asya; Çin. Bu yerlerin ortak özelliği geçmişten günümüze gölge oyunlarını tüm özellikleri yaşatmaları ve ülkeler arasın- daki tarihi sosyo-kültürel ve ekonomik ilişkiler nedeniyle gölge oyunlarında kullanılan alıntılar ve uyarlamaların merkezinde Hint edebiyatının iki önemli destanı olan Mahabharata ve Ramayana olmasıdır. Asya gölge oyunu geleneği Orta Doğu, Afrika, Avrupa kültürlerini etkilemiş bu ülkelerin kültürleriyle bütünleşerek onların halk tiyatrolarını oluşturmuştur. Genel olarak Türk kuklacılığı- nın kültürel kaynaklarını Uzak ve Orta Asya’ya bağlamımızda birden çok veri vardır. Bu verileri geçmişten günümüze gelen etnografik ürünler 6 ve günümüzde yaşayan miras olarak Karagöz ic- rasının, Asya’daki diğer çağdaşlarıyla ortak noktaları 7 ve benzerlikler konuya açıklık getirecektir. Konumuzun odak noktası olarak Karagöz müziğinin geçmiş ile bağları, Asya’daki çağdaşlarıyla ortak noktalarını dikkat çekicidir. 8 3  Şaman; Hindistan Pali dilinde „ruhlardan esinlenen kişi, budhacı rahip ‟ anlamına gelen Sramana sözcüğü, Mançu dilinde „oynayan, zıplayan‟ anlamına gelen saman sözcüğü, Yakutlar ’ da oyun, Moğollar ’ da bügü, bögü (buge, bü) ve udagan (karĢ. Buryatça udayan, Yakutça udoyan: kadın Ģaman), Türkçe-Tatarca kam (Altayca kam, gam, Moğolca kami), Kırgız ve Kazaklar ’ da bakşı sözcüğü ile ifade edilir. 4  İçinde majik gücün ya da cinin bulunduğuna inanılan taş, boynuz, pençe, post, deri, bez parçası, figür vb. gibi objelerden yarar ummak amacı ile yapılan çeşitli pratiklere fetişizm, söz konusu objelere de fetiş denir (Örnek, 1988;45) 5  Totemin adının, totemde gerçekte varolan ya da varolduğu sanılan her çeşit yetenek ve Özelliği de içer- diğine, bunu klanın üyelerine geçirdiğine inanılmaktadır. Bu bakımdan totemin adı ve biçimi çeşitli araçlara işlenir. Totem figürleri bir amblem, bir işaret olarak gerek kültik, gerekse profan törenlerde taşınır (Örnek, 1988;40) 6  Bkz.Diyarbekirli, Necati, (1972), Hun Sanatı, MEB, Ankara. 7  Bkz. Chen, Fan Pen Li, (2003), Shadow Theaters of The World , Asian Folklore Studies. 8  Bkz. And, Metin, (1977), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu Türkiye İş Bankası Yay. Syf; 123-220 Ankara.