Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci

246 Yücel ÖZDEMİR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı trüman, rebap, ve flütten oluşur. Müzikte vurmalı çalgı ağırlıklı olarak yer alır ve müzik, epizotla oyundaki dramatik duruma bağlı olarak hızlı ya da yavaş tempo ile çalınabilir (86). Genel olarak Asya kültüründe icra edilen gölge oyunlarında müziğin yerini kısaca söz ettikten sonra özelde Türk Karagöz’ün müzikleri olan ilişkisini ve tarihi süreç içerisinde yaşadığı değişimleri tartışmak temel amacımızdır. . Karagöz müziğinin kaynağının oluşumunda İslamiyet öncesi ve sonrası dönemin etkilerin- den bahsedebiliriz. Öncelikle Karagöz müziğinin icra ve gösterim ortamlarını gelenek içerisindeki müzik bağlamını açıklamaya çalışacağız. Göktaş’ın Karagöz terimler sözlüğü eserinden (1986), elde ettiğimiz veriler ile Karagöz müzikal icra ortamını ortaya koyacağız. Semai; Hacivat’m per- deye gelirken söylediği sözlü beste formu. Bu semailer Beyati, Dügah, Eviç, Ferahnak, İsfahan, Nihavent, Rast, segah, Tahir Buselik, Uşşak, Yegah gibi makamlardan olur. Bazen bu semaiyi takiben bir ara semaisi de söylediği olur. Dayrezen; Altı kişiden meydana gelen Karagöz oynatım ekibinin bir elemanı. Dayre denilen defe benzeyen saz aletini çalan kimsedir. Bu aleti çalmak güç olduğundan layığı ile çalabilen kimseler azdır. Karagözcü meşhur dayrezenleri Haseki Camii Müezzini Aşki Efendi ile Hazım Körmükçü’dür . Hatem ; Karagözcü argosunda zil manasına gelen bir kelimedir. İnce saz takımı: Karagöz oyunu sırasında Hayali’ye iştirak eden, oyunun şarkı ve türkülerini çalan saz heyeti. Tanınmış Karagözcüler oyunlarına bu saz heyeti olmadan başla- mazlardı. En az beş kişiden oluşan ve perde arkasında bulunan saz heyeti, seyircilere Karagöz oyununun neşeli dakikaları içinde bir müzik ziyafeti de sunarlardı. Kerizci ; Karagözcü argosun- da şarkı söyleyen kimseye verilen isimdir. Nareke : Karagöz oyununda, Göstermeliği perdeden kaldırmak için kullanılan bir nev’i kamış düdük. Nareke, başına sigara kâğıdı sarılarak öttürülen ve bir kesikten öttürülen olmak üzere iki türlüdür. Çok usta olan Hayalilerin Nareke ile taksim dahi yaptıkları söylenir. Tanyer : Karagözcü argosunda çalgı, eğlence manasında kullanılan bir kelimedir. Yardak : altı kişiden meydana gelen Karagöz oynatım ekibinin bir elemanıdır. Oyunda geçen şarkı, türkü ve semaileri söyler. Yardakların yetişmeleri özel surette olur. Yukarıda elde ettiğimiz Karagöz müziği ile ilgili terimler etrafında icra edilen müzik türleri Üngör›ün (1989) eserinde incelenmiştir. Eserde kayda alınmış 30 oyun repertuarından ki müzik- ler üzerine analiz yapılmıştır. Söylenen Hayal şarkıların güfte ve bestelerdeki melodi özellikle- rinin o tipin perdedeki kişiliği ile ilgili olduğunu belirtmiştir. Karagözde icra edilen şarkıları hayal şarkıları olarak tanımlamıştır. Acaba bu müziklerin Türk Musiki repertuarının mı yoksa Karagöz oyunun için mi beslenmiş olduğu üzerine sorgulama yapmıştır. Ve bu müzikleri karagöz için özel bestelenmiş müzikler olduğunu tespit etmiştir. Bestekârı meçhul tipik şarkıların Hayaliler tarafın- dan bestelendiği ihtiyatla belirtmiştir. Tespit edilen müziklerin bestekârlarının 19. yy. ve 20 yy’lara ait olduğunu açıklamıştır. 19.yy.da 23 bestekâr. 20. yy. da 24 bestekâr. 18.yy.da 5 bestekâr, 17. yy. da 3 bestekâr. 16. yy’da sadece Abdülkadir Meragi ve ondan 3 beste olduğunu belirtmiştir. İncelenen karagöz musikilerinde Semai, Gazel, Hayal şarkıları olarak 3 kalıptan oluşmaktadır. Semai türünü sadece Hacivat icra ettiği gibi gazellerde sadece Karagöz icra etmektedir. Hayal şarkıları da genellikle şarkı ve türkülerden meydana gelmektedir. Hayal şarkıları tipler tarafından tekrar edilmesine rağmen oyunlarda çeşitlilik gösterir. Karagöz musikinin 211’lik repertuarında 61 defa şarkı söylemekle Hacivat başı çekmektedir. Sırasıyla Çelebi 55, Zenne 43, Karagöz 26’dır. Karagöz musikisi repertuarının 94 eserinin bestekârı bilinmektedir. Bu eserlerin bestekâr sayısı ise 57’dir. 10 beste ile Rifat Bey, 8 beste ile Nikoğos, 6 beste ile İsmail Dede en çok bestesi olan