Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci

247 Karagöz Müziğinin Anonimleşme Süreci Müzik, Oyun ve Eğlence bestekârlardır. Karagöz musikisindeki çalgılar “perdedeki çalgılar” ve “perde gerisindeki” çalgılar olarak ikiye ayrılır. “perdedeki çalgılar” halk musikisi çalgılarıdır. Çalgılı tasvirlerin kullanıldığı 9 oyun gözükmektedir. “Perde gerisi çalgılar” def, nareke, keman, ud, kanun, klarnet... vb. Dundes (1988), “ halk terimi en azından ortak bir faktörü paylaşan herhangi bir insan gru- bunu ifade eder” tanımından hareket ile Karagözcü meslek grubunun oluşturduğu oyun dağar- cığının temeli İstanbul kent folklorunun bütünüdür. Karagözün kültürel kaynaklarını 12 oluşturan en önemli unsurlardan biride imparatorluktur. Osmanlıların kurduğu imparatorluk içinde yaşayan çeşitli budunlar ve onların etnik özelliklerine değinmesi sonucu bir kültür değiş-tokuş olabileceği görüşüdür (And, 1985, 21). Karagöz oyunlarında birçok etnik unsurun varlığı Osmanlı imparator- luğunun hâkimiyet sınırlarındaki ülkelerin çeşitliğinden çok bu ülkelerden İstanbul’a siyasi, eko- nomik ve kültürel nedenler ile göç eden grupların İstanbul merkezinde oluşturdukları heterojen toplum yapısıdır. Bu yapı hayal perdesinin bütününde ortak bir kültürel paylaşımın etrafında ho- mojen bir yapıya olarak karşımıza çıkmaktadır. Karagöz müziğinin dokusundaki (texture) şarkıları söyleyiş biçimi, ses tonu, konuşma şeklindeki dil özelliklerinin temel sebebi de İstanbul folkloru- nun oluşturan müslim ve gayri müslim etnik grupların İstanbul merkezinde Türkçe konuşmaları ya da öğrenme sürecinin bütünüdür. Klasik karagöz müzik metinlerinde (text) elde ettiğimiz türler gösteriyor ki bu müzik ürünlerinin karagöz repertuarına girme sürecini İstanbul kent folklorunun kültürel mekânları ile Karagöz sanatının tümelci bir yapısının 13 iç içe olması ile ilgilidir. Herhangi bir halk bilgisi unsurunu bir kişi dokusu (texture), metni (text) ve onun çevre ve şartları (context) itibariyle tahlil edebilir. Bir halk bilgisi türünün sadece bunlardan birinin temel alınarak tarif edilme- si mümkün değildir (Dundes, 2003). Günümüzde mevcut klasik Karagöz oyun repertuarı ve özel olarak Karagöz müzik metninin dokusu ve onu oluşturan çevre ve şartlarını İstanbul Kent folkloru bağlamında çözümleyebiliriz. Karagöz müziği aktarımı usta çırak ilişkisiyle bütünsel bir eğitim aracılığıyla sözlü kültür ortamında aktarılır. Müzik standartlaşmış metinler ile değil, değişken kültürel bağlamlar ile çeşit- lenerek ilerlemektedir. 14 Karagözcü güfteyi icra etmeyi başladığı zaman yardak tef ile ritmik alt yapıyı oluşturmaktadır. Eserin melodik örgüsü ile tutulan ritim güfte ile uyumsuzluk göstermesi sorun olarak görülmezdi. Karagöz müziğinin genel yapısını şekillendiren temel etken müzik ic- racısının (genelde yardak), hayalinin sahneye sokacağı tipin hayalinin sahneye sokacağı tipin tasvirin hazırlanmasını beklemektedir. Karagöz tümelci tiyatro özelliği taşımaktadır ve bu özellik karagöz müziğindeki çeşitliliği de açıklamaktadır. “ Birincisi tek tek aynı seyircide çeşitli izlenim düzlemlerine seslendiği gibi, cahili ile okumuşu, yoksulu ile zengini, egemen sınıfı ile yöneti- len; toplum içinde çeşitli kesimlerden oluşan insanlara aynı rahatlıkla seslenebilir. Gülme, korku, 12  Anadolu Türklerinin kültürü, dolayısıyle dramatik sanatı beş önemli etkenin bir araya gelmesiyle meydana çıkmıştır. Kısa adlar altında bu etkenler şunlardır: al Yer, b) Soy, c) İmparatorluk ç) Batılılışma, (And,1985;9 ) 13  Bunun en güzel örneği Geleneksel Türk Tiyatrosu’dur. Eski seyirlik oyunlar birbirinin içine geçişmişti. Karagöz oynatanın meddahlık veya hokkabazlık ettiği, Ortaoyununa çıktığı çok görüldüğü gibi, pek çok seyir- lik oyun içinde başka seyirlik oyunlara yer veriliyordu. Tümelci tiyatronun doğal bir özelliği oyuncu ve oynatıcı- nın çok yönlü oluşunda görülür. Söz gelimi tiyatro oyuncusu olduğu kadar dansçı, ses sanatçısı, mim ustası, müzikçi vb. Bu da en iyi gölge oyununda görülmektedir. Burada en önemli özellik göstermeci biçim, şarkı, mim, müzik, tavır ve sözün aynı önemde katkısı ile ortaya çıkan tümelci tiyatro anlayışıdır (And,1977;52). 14  Günümüzde yaşayan bir Karagözcü Haluk Yüce’nin Klasik Beberuhi şarkısı farklı bir müzik alt yapısıyla bestelemiş ve “Karagöz’ün Şarkısı” adlı oyununda icra etmiştir. Konuyla ilgili örnekler artırılabilinir.