Karakalpak Kültüründe Tabu ve Örtmeceler

355 KARAKALPAK KÜLTÜRÜNDE TABU VE ÖRTMECELER Prof. Dr. Ceyhun Vedat UYGUR 1 GİRİŞ Örtmece , öfenizm vd. terimi, pek çok araştırmacının konuyla ilgili yazdığı yazılarda yete- rince tanımlanmış ve açıklanmıştır 2 . Biz, tekrara düşmemek için ayrıntıya girmeyeceğiz. Ancak örtmecenin mahiyetini bir kez daha hatırlatmak adına şunları söylemek yerinde olacaktır: Örtmece, “Söylenmesi kaba, çirkin veya sakıncalı görülen nesnelerin, kavramların, başka kelimelerle daha uygun ve edepli bir biçimde anlatılması, edebikelam” (TDK, 2011: 1860); “Do- laysız bir biçimde söylenmesi uygun görülmeyen bir olguyu örterek dolaylı yoldan anlatma.” (Var- dar: 2002: 156); “Kimi varlıklardan, nesnelerden söz edildiğinde doğacak korku, ürkme, iğrenme gibi duyguların, kötü izlenim ve çağrışımların önlenmesi amacına yönelen ve dillerde rastlanan bir değiştirme olayıdır.” (Aksan, 1998: 98). Başka bir deyişle örtmece, “Anlam değişmediği hâlde algılamayı değiştirmeye yönelik bir anlatım tarzıdır.” (Demirci, 2008: 22). 1  Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. TDE Böl. Denizli; Manas Üniversitesi Edebiyat Fak. Müter- cim-Tercümanlık Bölümü, Bişkek/ KIRGIZİSTAN 2  Örtmece üzerinde Türkiye Türkçesinde ve Türk lehçelerinde yapılan başlıca çalışmalar şöyledir: Saadet Çağatay, “Türk halklarında Tabu ve Örtmece (euphemism) Sözler” ve “Türklerde Batıl İnançlar Ara- sında Tabu”; Turgut Akpınar, “Dünyada ve Türklerde Ağza Alınması Yasak (Tabu) Kelimeler”; Gülsüm Killi, “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”; Işıl (İnce) Özyıldırım,“Türkçede Örtmece Sözcükler Üzerine”; Figen Güner Dilek, “Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları”; Gülden Sağol Yük- sekkaya, “Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”; Hayriye Bilginer, “Batı Dillerinde ve Türkçede Güzel Adlandırmalar”; Arzu Oyarkılıçgil Ateş, “Dilde Tabu ve Örtmecenin Yeri Üzerine”; Kerim Demirci, “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”; Ahat Üstüner, “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler” ve “Örtmecelere Bağlı Alıntılar”; Seyfullah Türkmen, “Türkçedeki Örtmece Sözler”; Aysel Güneş, “Mizah Dergilerinde ve İnternette Küfürlü Sözlerin Yazımları”; Aylin Koç “Hastalık İsimlerinde Örtmece”; Fer- hat Karabulut ve Gulmira Ospanova, “Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi”; Arzu Çiftoğlu Çabuk “Örtmece Kavramı ve Hayvan Adlarından Örtmece Oluşumu”, “Türkçede Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları”; Adem Aydemir “Divanü Lûgati’t-Türk’te Örtmece Sözcükler Üzerine”; Kuban Seçkin “Şecere-i Terakime’de Ölüm Örtmecesi”; Gülmira Ospanova “Necip Fa- zıl Kısakürek’in Şiirlerinde Örtmece”; Gülmira Ospanova “Muhtar Avezov’un Hikâyelerindeki Örtmecelerin Türkiye Türkçesine Anlam ve Yapı Bakımından Çevirisi”; Servet Karçığa “Dede Korkut Kitabında Örtmece Sözler Üzerine Bir İnceleme”; Fatma Ateş “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Örtmece İfadeler/Güzel Adlandırmalar”; Türkçedeki örtmece sözlerle ilgili Türkiye dışında yapılmış çalışmalar da bulunmaktadır. Bunlardan bazıları: Türkmencede S. Altayev; Özbekçede A. Ismatullayev, Nodira Kuchkarova; Azerbaycan Türkçesinde N. M. Cabbarov; Kazakçada A. K. Ahmedov; Altaycada N. A. Yayimova gibi.