Karakalpak Kültüründe Tabu ve Örtmeceler

358 Prof. Dr. Ceyhun Vedat UYGUR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı nın, ciğerin üşütülmesi sonucu oluşan hastalık. 2. Üşütmekten dolayı sesini kaybetmiş insanın az çok sesini çıkararak konuşması. kök jötel: ağır “jötel” (solunum yollarının üşütülmesi) hastalığı. köksaw : akciğer hastalığı, verem. qağındı , ciğeri sıkıştırıp ra- hatsız eden (nefes almayı güçleştiren ve insana sıkıntı, acı veren) bir hastalık. *qağındı tiygir: “hasta olasın, hastalıklara kalasın” anlamında bir kargış, beddua sözü. qaltı- ratpa : Sıtma hastalığı, sıtma sebebiyle titreme. qaraqaptal : insanlarda ve atın aygır olanında görülen bir cinsel hastalık. qaratalaq : yılkıda görülen bir hastalık. qılaw : Hay- vanların dilinde çıkan hastalık; ( ağız. İnsanın bıyığı gibi tüy, kıl.) q ıltamaq: Boğazdan yemek geçirmeyen, boğazı tıkayan bir hastalık, gırtlak hastalığı. qışıma : 1. İnsan ve hayvanlarda görülebilen, kaşıntı hastalığı, kaşıntılı deri hastalığı. 2. Ağız . Kendi başına hareket edemeyen, istediğini tek başına yapamayan kişi, uyuz. qorasan : hayvanlarda görülen çiçek hastalığına benzer bir hastalık. qoyanşıq : Aniden insanı şaşkına çeviren veya bayıltan sancılı hastalık. Qurşañqı: 1. Genellikle hayvanlarda görülen bir hastalık. ( 2. ağız. Kötü huylu insanlara verilen bir sıfat.) Maqaw : ağız. Bir hastalık adı. * maqaw pestey: kötü hastalığa benzer, “maqaw” hastalığı gibi. Martıw : kendini kaybetme, al- bastı hastalığı. merez : bir tür hastalık (vücutta yaralar çıkar.) mıspıl : Boyun veya da- mak bezlerinin irinleşip aktığı bir hastalık. Ötlew : Bir iç hastalığının adı. Pes : 1. Kötü hastalık, ağır hastalık. ( 2. Kötü, iflah olmayan, adi. 3. Kavgacı, huysuz.) pısqırıq : 1. Nefes almayı zorlaştırıp hırıldatan bir hastalık; hasta. ( 2. Hırıltı sesi.) saratan : ( 1. Yaz mevsiminin ilk ayı, en sıcak ay. 2. Şemsî yıla göre dördüncü ay; 22 Haziran 21 Temmuz arası.) 3. Tıp . Bir boğaz hastalığının adı. Sarıw : bir hastalık adı. sarıy : Bir tür hasta- lık. sarsıq : Yara, irin, hastalık; dert. sazba: jürek sazba: Bir tür kalp hastalığı, kalp ağrısı. sırqas : hasta. sırqat , Hasta. soqır: 1. Gözleri görmeyen, kör. ( 2. ağız. Cahil, beceriksiz, elinden iş gelmeyen.) *Soqır işek: Bir tür bağırsak hastalığı. Soz : zührevî hastalıkların, cinsiyet organında görülen bir türü. süzek : Bir tür hastalık. şeşek : 1. Hasta, sayrı. 2. İnsanların yüzünde hastalıktan dolayı çıkan leke, yara, sivilce, çiçek. şikäs I: 1. Hasta. ( 2. Zarar, ziyan; felaket.) şoñqayma : Bir tavuk hastalığı. talma : Bir tür bayılma hastalığı, sara hastalığı. terletpe: Vücut ısısının yükselmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalık. tımaw : Grip hastalığı. tırıspay : Bulaşıcı bir hastalık adı. Tışqaq : midenin bozulması sonucu oluşan iç hastalık, ishal. tilden qal-: a) Konuşamamak, ko- nuşma yeteneğinden (özelliğinden) ayrılmak. b) Şiddetli hastalık sebebiyle bayılmak veya konuşamaz duruma gelmek. tili kelme-: a) Konuşamamak, söz söyleyememek. b) Hastalıktan iyileşmemek, hastalığın düzelmemesi. Topalañ : hayvanlarda görülen bir ağrı, hastalık. Toppılı: kon. dil . Bir tür hastalık, bir hastalık adı. Tömenle-: hastanın kötüleşmesi, halsizleşmesi. t önbek : Midenin şişip ağrıdığı bir hastalık, bir tür mide has- talığı. Tutanaq : bayıltıp ağızdan köpük çıkartan bir hastalık, tavşancık hastalığı. Uşpa : hayvanlarda görülen bir hastalık. Zıyan : sinir ağrısı, sinir hastalığı. Ölümle ilgili olarak Karakalpak Türkleri arasında görülen örtmece karakterli ifadeleri şu şekilde tespit ettik: äjel : Ecel, ölüm, ölüm vakti. bir ayağı görde bir ayağı jerde bol-: İyice yaşlanmak, ölecek hâlde olmak. bas ket-: Ölmek, kurban olmak, başı gitmek. dem pitti (dawsıl- dı): Öldü, nefesi bitti. dün’yadan qayt- (öt-): Ölmek, dünyadan göçmek. gör awzınan