Karakalpak Kültüründe Tabu ve Örtmeceler

360 Prof. Dr. Ceyhun Vedat UYGUR T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı diye ağlar. Han’a bir anda “Çocuğun öldü” demek mümkün olmadığından, bu, o devirdeki halkın düşünüp bulduğu bilgece bir fikirdir. 5 İşte esittirüw ler de bu anlamda örtmece kapsamına girmektedir. Ayıp sayılan bazı düşüncelerle ilgili Karakalpak Türkleri arasında görülen örtmecelere şu örnekler verilebilir: Kadının hamileliğiyle ve doğumla ilgili olarak söylenen örtmeceler : Bosan-: hamile kadının çocuğunu doğurması. Boyına hämle pit-: hamile olmak. Häm- le pit-: Hamile olmak. buwaz: . 1. Karnında yavrusu olan, gebe (hayvan). 2. Hamile (kadın). jükli: Hamile, gebe, yüklü. eki qabat: Yüklü, hamile, gebe. Köz jardı: doğurdu. küni tol-: doğum yapma zamanının yakınlaşması, kadınların doğurma zamanlarının gelişi. Qaqsal: doğurmayan kadın, kısır kadın. Qursaq köter-: hamile olmak, gebe kal- mak. Perzent köter-: hamile olmak, yüklü olmak. şämpiy-: Hamile olmak, gebe kalmak. Cinselliğe dayalı olarak söylenen örtmeceler: Etek : ağız. Belden aşağı kısım, avret yeri. Etegi kel-: kızların ergen olması, çocuk do- ğurma özelliği kazanması, cinsiyet bezlerinin uyanmaya başlaması. Haram : cinsel ilişki- den sonra yıkanmayan, pis, cünüp. Jınıs : erkek veya dişilerin cinsiyet organı. Cinsel organların aktiviteleriyle ilgili olarak söylenen örtmeceler: Arqa taspa : hayvan pisliği, ters. dalağa şıq-: ağız. Tuvalete çıkmak. däret: Dışkı. däre- ti sın-: Abdest almadan önce tuvalete çıkmak, tuvaletin, yapmak. däret sındır-: Tuvale- te çıkmak, abdest bozmak. Ülken däret: Büyük abdest. Japa: hayvan tezeği. Japala-: büyükbaş hayvanın dışkı çıkarması, tezeklemek. Köllet-: ağız. Yatağa bevletmek, işe- mek. Qumalaq : Koyun, keçi, tavşan, deve gibi hayvanların pisliği, tezeği. Qumalaqla-: koyun, keçi, deve gibi hayvanların dışkı çıkarması. Mayquyrıq : ağız. İnsanların kuyruk- sokumu yeri, popo. Edebe aykırı durumların ifadesinde kullanılan örtmeceler : Ğar : yoldan çıkmış kadın, orospu. jezökşe : kötü yoldaki kadın; fahişe. jorğa : ağız. Az çok oynaşmaya, cilveleşmeye meyli olan kadın. Küyewsımaq : ağız. Kadının dostu, oy- naşı. oynaş : Oynaş, metres; kadın veya erkeğin nikâhsız yaşadığı kişi. Sallaqı: Edep- siz, hayâsız, namussuz (kadın için). Araştırmacılar, örtmeceleri, meydana geliş biçimleri açısından genel olarak üçe ayırmak- tadırlar: 1. Anlamlarına göre oluşan örtmeceler 2. Şekle dayanan örtmeceler 3. Ödünçlemeler yoluyla oluşturulan örtmeceler 5  K. Mambetov, Karakalpaklardıñ Etnografiyalık Tariyhı, Nökis “Karakalpakstan”, 1995, s.158