Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği

478 Dr. Yerlan ZHIYENBAYEV - Arş. Gör. Gulbanu KOSHENOVA T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı kişinin cesedini toprak altında gömme geleneği daha yaygın olarak kullanılıyordu. Günümüzde arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkmış küçük ve büyük mezar yapılarından öğrenmekteyiz. Daha önce belirttiğimiz gibi, ölen kişinin sonsuz hayatında tekrar yaşamını sürdürecek düşünce- siyle yapılan mezar odalarından oluşan yapıyı kurgan olarak adlandırmaktadır. Kurgan kelimesi Türkçe bir isim olduğunu ve kaynaklara Rus Araştırmacılar tarafından geçmiş olabileceği ifade edilmektedir. Bununla birlikte Kurgan 6 kelimesinin etimolojik anlamına gelirsek, mezar üzerine yapılan höyük veya mezarın üzerine inşa edilen taş ev olarak ifade edilmektedir 7 . “Kurgan” veya Kazakça ifadeyle “Korğan” kelimesine baktığımızda korumak, korunaklı yer veya etrafı çevre- lenmiş bir yer anlamını vermektedir. Belki de Türklerin eski Şamanizm inancından atalara saygı düşünceleriyle mezarı bir sur şeklinde korunaklı yaparak inşa ettikleri için “Korğan” diye adlandır- mış olabilir (Fotoğraf: 1-2). Görüldüğü gibi Kurganlar ölen kişinin mezar odası maddi durumuna bağlı hazırlanırdı. Örneğin Kral Kurganı diye bilinen mezar yapılarının 24 odalı büyük bir alanda inşa edildiğini belirtmektedir 8 . Yerin altında ahşaptan odalar hazırlanır ve bir ahşap kütük tabut içerisine cesedi koyarak gömüyorlardı. Gömdükten sonra üzerlerini taşlardan dairesel şekilde korunak veya kü- çük piramitler şekline benzer düzenlemelerle inşa ediyorlardı. Veya mezarlarının üzerine balbal taşlar dikerek etrafını taşlarla çevreliyorlardı 9 . Orta Asya’da İslam öncesi Eski Türk Topluluk- larında görülen kurgan yapma ve balbal taş dikme geleneğini İslamiyet kabulünden sonra da değişik şekillerle devam ettiğini söylemek mümkündür. Fotoğraf 1. Türk Balbal Taşı, Çadır Bölgesi, Rus-Al- tay, G.V. Kubareva’dan Fotoğraf 2. Sayan-Altay Bölgesi. Arjan Bölgesinde bulunan kurgan. K.V. Çugunov’dan 6  J. A. Kastane, Nadgrobnıya Soorujenıya Kirgizskih Stepey, /Les Monuments Funeraires de la steppe des Kirghizes, Orenburg, 1911.s. 5; 34. Eserinde İslam öncesi dönemlerde Kırgız veya Kazakların Kurgan yapıla- rının Oba veya Uba olarak isimlendirdiklerini ve dış görünüşüne bakarak Taşoba, Karaoba, Kızıloba, Sarıoba, Kosoba veya Kişkeneoba diye adlandırdıklarını belirtmektedir. İslam sonrasında ise mezarını gömüyorlar ve üzerine balbal taşlarına benzer mezar taşını dikiyorlar. Mezar taşının üzerine de Arap harfleriyle yazı ve hangi kavime ait ise o kavimin damgasının kazıyorlar. 7  Kurganlar hakkında geniş bilgi için bknz: Y. Çoruhlu Eski Türklerin Kutsal Mezarlar ı Kurganlar, İstanbul 2016, s. 22-32. 8  J-P. Roux, Altay Türklerinde Ölüm,( Çev. Aykut Kazancıgil) , İstanbul, 1999, Kabalcı Yaınevi, s.297. 9  J-P. Roux, Altay Türklerinde Ölüm,(Çev. Aykut Kazancıgil) , İstanbul, 1999, Kabalcı Yaınevi, s. 303-311.