Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği

479 Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği Maddi Kültür Türklerde anıt-mezar yapmak düşüncesi İslami inançlara örtüşmemesine rağmen, İran Samarra’da 862 tarihlerinde El- Muntasır adına annesi tarafından inşa edilmiş olan Kübbetü’s-Sü- leybiye yapısının inşa edildiği bilinmektedir. Bu yapı Türk-İslam Mimarisinde ilk türbe olarak kabul görülmektedir 10 . Orta Asya’da ise 10.yy ’dan itibaren mezar yapıları inşa etmeye başlandığını gör- mekteyiz. Günümüzde bilinen ilk örnek olarak kabul görülen İsmail Samani Türbesinin 10. yy so- nunda inşa edildiği düşünülmektedir 11 (Fotoğraf: 3). Bu yapıyı takriben Tim Arap Ata Türbesi(10. yy) ve Orta Asya’da ilk İslamiyet’i resmi din olarak kabul eden Karahanlılar dönemine ait ve 11.yy sonu -12.yy tarihlendirilen Ayşe Bibi(Fotoğraf:4), Babacı Hatun ve Özgend gibi Türbelerdir 12 . Fotoğraf 3. Buhara, İsmaiil Samani Türbesi (10. yy) Fotoğraf 4. Kazakistan, Ayşe Bibi Türbesi (11-12. yy) 10  Önkal , H. Anadolu Selçuklu Türbeleri , 1.Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1996. s. 3-4. 11  Orta Asya coğrafyasında ilk türbe mimarisi örneği olarak kabul edilen İsmail Samani türbesinin inşa tari- hini Türkiye yayınlarının genelinde 10.y.y. başları veya 907 gibi tarihler geçmektedir. Son dönemlerde yayın- lanmış Ş. Kamoliddin, “ İsmoil İbn Ahmad as- Somonii”, Özbek Davlatçiligi Tarihidan (IX-X Asrlar), Taşkent, 2017, s. 46-56: Adlı eserinde yazar Buharalı Tarihçi M. Saidjanova’nin bilgilerine istinaden H.976M/ 1568- 1569 tarihli, Farsça yazılmış “ İsmail Samani Vakıfnamesi ”nin ikinci nüshasında, İsmail Samani H.254/M. 868 tarihinde babası Emir Ahmad İbn Asad’ın kabri üzerine türbe yaptırdığı hakkında bilgi geçmektedir. İsmail Samani’nin babası H.250/M. 864-865 tarihinde vefat ettiğini belirtmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak 1927’de türbede yapılan kazı sonucunda iki adet ağaç sanduka bulunmuş ve doğu cephesindeki sandukanın İsmail Samani’ye ait olabileceği tahmin edilmektedir; M.S. Bulatov, Geometriçeskaya Garmonizatsiya V Arhi- tektüre Sredney Azii IX-XV vv. İzdatelstvo Nauka, Moskva 1988, s.97-104. 12  M.S. Bulatov, Geometriçeskaya Garmonizatsiya V Arhitektüre Sredney Azii IX-XV vv.İzdatelstvo Nauka, Moskva 1988, s.105-112; İ.Çeşmeli , Orta Asya ve Karahanlı Dönemi Mimarisi, İstanbul 2007, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s.130-136 ; M. Cezar, Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, Birinci Baskı, İstanbul 1977, s.107-138.