Kültür Endüstrisinin Geleneksel Kına Giyiminde “Kaftan”ı Popülerleştirmesi Üzerindeki Rolü

370 Zeynep İrem DEĞER T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Birey, tüketim toplumu içerisinde kendi özgür tercihlerini yaptığını düşünerek sahte ihti- yaçlarını belirli bir uyum halinde tüketmektedir. Kültür endüstrisi karşısında birey etken olduğunu düşünürken, aslında edilgendir. Çünkü tüketim kültüründe bireyin istekleri kültür endüstrisi ta- rafından yönlendirilmektedir. Tekin, “özgürlük” ve “seçim”in özne ve nesne ilişkisine büründüğü bu durumu popüler kültür ve kültür endüstrisi farkını bize göstermesi şeklinde ifade etmektedir (Tekin, ?: 6). Adorno ise; “Kültür endüstrisi yöneltilmiş olduğu milyonların bilincini ve bilinçaltını yönlendiriyor olmasına rağmen kitleler birinci değil, ikincil role düşerler ve hesaplanabilir nesne- ler, makinenin tali parçaları olurlar. Tüketici, kültür endüstrisinin bizi ikna etmeye çalıştığı gibi hükmedici ya da özne değil aksine nesnedir” şeklinde ifade etmektedir (Adorno, 2003: 76). Görül- düğü üzere kültür endüstrisi içerisinde birey özgür biçimde seçim yapma hakkına sahip değildir. Marcuse’a göre bu amaç doğrultusunda gazeteler, dergiler, kitaplar, reklamlar, filmler, müzikler yani kitle iletişim araçlarının tümü düzenin çarkıdır. Kitleye sunulan kültürel veya sanatsal ürünler, bireye yaşam biçimi ve dünya görüşü benimsetir. Böylece tek boyutlu düşünce ve davranış kalıbı ortaya çıkmaktadır (Marcuse, 1990: 11). Adorno ve Horkheimer bu düzen çarkını; “iktidar ilişki- lerinin oluşturulduğu, korunduğu, çoğaltılarak dağıtıldığı kısacası iktidarın olumladığı ve iktidar tarafından da beslenen bir endüstri” olarak görmektedirler (Adorno, 2007: 74). Kitle iletişim araç- ları içerisinde televizyon görsel ve işitsel uyaranlar ve imgeler sayesinde birey üzerinde etkisi en fazla olan araçtır. Kitle iletişim araçları, kültür, sanat, moda gibi yaşama dair pek çok ögeyi örtük mesajlarla izleyiciye iletmektedir. Kültür endüstrisinin araçlarından biri olan televizyon modayı doğrudan etkileyerek insanların giyim anlayışlarını şekillendirmektedir. Televizyon dizileri aracılığıyla sunulan kurgusal yaşantı bireye kendisinin de böyle bir hayata sahip olabileceği fikrini dayatmaktadır. Özellikle dizi karakterlerinin yaşantı tarzı, hayatı, giyimi izleyicide “ben de ona sahip olmalıyım ya da ona benzemeliyim” düşüncesini oluşturmaktadır. Zaten kültür endüstrisinin en önemli yasası, insan- ların arzuladıkları şeylere kavuşmamalarını ve bu yoksunluk içinde gülerek doyuma ulaşmalarını sağlamaktır. Toplum tarafından dayatılan sürekli yoksunluk, kültür endüstrisinin her gösterisinde, yanlış anlamaya meydan vermeyecek biçimde kurbanlarına bir daha dayatılıp izlettirilmektedir (Adorno, 2009b: 79). Birey hayatının her anında bu hayali gerçekleştirme arzusu içinde yaşa- maya başlamaktadır. Kültür endüstrisinin bize dayattığı bu anlayışına göre bireyler özgünleş- mekten ziyade tek-tipleşmeye başlamaktadırlar. Adorno, bu durumu“kültür endüstrisi tarafından gelir guruplarına göre birer istatistik öğesi haline getirilen tüketicilerin, neyi izleyeceği ya da dinleyeceği önceden bilindiğinden, bu ürünlerin ulaştığı kitlelerin de bu ürünleri ona göre alıp tüketmesi” şeklinde ifade etmektedir (Adorno, 2012: 12).Bu durumu modaya göre yorumlayacak olursak kapitalist üretim ve tüketim sisteminde “ne giyeceğiz, nasıl giyineceğiz ya da nereden alacağız” gibi sorular kültür endüstrisi tarafından belli bir düzene göre planlanmaktadır. Kültür endüstrilerinin en önemli ekonomik kaynaklarından birisi de moda sektörüdür. Kül- tür ve ekonomi kavramları başlangıçta birbirlerinden uzak kavramlar olarak düşünülse de bu kavramlar birbiriyle bağlantılı ve iç içe geçmiştir. Özdemir, kültür endüstrisi içindeki yayıncılık, film endüstrileri, müzik, görsel ve gösterim sanatları, gazeteler, mimari, kültürel ürünlerin pe- rakende ticareti, reklamcılık, oyun sektörü, turizm, eğlence sektörü, mutfak, moda gibi pek çok alanı kültür ekonomisini oluşturan temel sektörler olarak sınıflandırmaktadır (Özdemir, 106). Günümüzde de kültür endüstrisi alanında yüksek kar oranına sahip ekonomik kaynak olarak