Kültür Koruma Ve İnternet: Diş Hediği Geleneği

425 Kültür Koruma ve İnternet: Diş Hediği Geleneği Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Çalışmaları anlatım bozuklukları, yazım ve noktalama hatalarına müdahalede bulunulmamıştır. Alıntılanan verilerde araştırmacı tarafından vurgulanmak istenen kısımlar koyu renkli olarak gösterilmiştir. İn- ternetten elde edilen veriler ışığında diş hediği töreninin nasıl korunduğu, yaşatıldığı ve aktarıldığı sorularının tartışılacağı çalışmada internetin kültür korumadaki rolü ortaya konulacaktır. İnsanın bir hayattan bir başka hayata geçişini ifade eden dönemlerden biri doğumdur. Doğum ile başlayan insan hayatı beraberinde insan hayatının bu dünyadaki sonu anlamına gelen ölüme kadar sürecek ritüelleri beraberinde getirir. İnsanın hayatı doğumdan ölüme kadar törensel bir hikâye oluşturmaktadır. Bu hikâyeyi oluşturan belli başlı bölümler vardır. Bunlar; doğum, ev- lenme ve ölümdür. Hayatın geçiş dönemlerini oluşturan bu evreler, insan yaşamının en ritüelistik, en törensel dönemleridir. Bu evreler, arkalarında mit ile anlamlanmış bir dünya ile bu anlamların temsili olan pek çok uygulamayı içermektedir. Doğum evresini oluşturan geçiş dönemi içinde yer alan çocuğun ilk dişinin çıkması hadisesi bunlardan biridir. Dişin çıkması yeme alışkanlığının büyük ölçüde değişmesi anlamına geldiğinden Türk toplumu tarafından kutsanması gereken bir dönem olarak addedilmiştir. Ayrıca dişin çıkması gibi zorlu bir dönemde çocuğun kötülüklerden korunması ve bu sevincin çevre ile paylaşılması söz konusudur. Sedat Veyis Örnek, çocuğun dişinin çıkması üzerine yapılan bu törende yiyeceği kutsama, çocuğun rızkını arttırma, bereketi çoğaltma gibi dileklerin yanı sıra çocuğun dişinin sağlam olması isteğinin yer aldığını belirtmek- tedir (1995: 162). “Diş aşı”, “diş bulguru”, “diş buğdayı”, “diş hediği” isimleriyle anılan bu törenin yaygın adı “diş hediği”dir (Örnek, 1995: 163). Örnek, Geleneksel Kültürümüzde Çocuk isimli ese- rinde farklı yörelerde yaptığı derlemelerden örnekler vermek suretiyle diş hediği uygulamasının birbirine benzer olmakla birlikte farklı uygulamalarına yer vermiştir (1979: 192-195). Türkiye’nin pek çok yöresinde görülen diş hediği uygulaması, yörelere göre ufak tefek farklılıklar içermektedir. Buna rağmen törenin genel yapısı şöyledir: Çocuğun ilk dişinin çıktığını gören kimse çocuğun üzerindeki kıyafeti yırtar ve ona yeni bir kıyafet hediye alır. Bunun üzerine aile buğday, nohut, mısır, fasulye türünde baklagilleri suda kaynatarak diş hediği yapar; hediğin üzeri çeşitli kuru yemişlerle süslenir. Akrabaların, komşuların ve yakınların eve çağrılmasının ar- dından bir çarşaf üzerine oturtulan çocuğun önüne ayna, makas, kalem, kuran, altın gibi eşyalar konur ve çocuğun içinden birini seçmesi beklenir. Her birinin ayrı anlamı olan bu eşyalardan ço- cuk hangisini seçerse o anlamı taşıyan mesleği ilerde yapacağı anlamı çıkarılır. Örneğin; makas seçerse terzi olacak, kalem seçerse okuyacak, kuran seçerse dindar olacak gibi. Bu seçimden sonra çocuğun başından aşağı hedik dökülür ve çocuğun kaç dişi çıkmışsa o kadar buğday tane- si çocuğa sağlam dişleri olması amacıyla yutturulur. Hediğin gelen misafirlere ikramıyla çocuğun ilk dişi kutsanmış, bundan sonra gelecek olan dişlerinin sağlam olması dilenmiş olur. Çocuk için hediyeler getiren misafirlerin çocuğun yeni çıkacak dişleri ve geleceğiyle ilgili iyi dilekleriyle tören tamamlanmış olur. Elektronik ortamda yapılan araştırmada çeşitli site ve anne bloglarında bu geleneğin yaşatıldığı görülmüştür. Yüz yüze iletişimin yerini sanal ortamlardaki iletişimin aldığı günümüz toplumlarında internet artık geleneğin yaşatıldığı, duyurulduğu ve aktarıldığı yer ko- numundadır. Özellikle eğitimli ve kariyerli annelerin oluşturduğu bloglarda, anneler çocuklarıyla ilgili gelişmeleri paylaşmaktadırlar. Bu paylaşımlarda çocuk gelişimi ve eğitimine yönelik yenilikçi yöntemlerin duyurulması ve blog ziyaretçilerinin yorum ve katkıları söz konusudur. Bloglarda diş hediği gibi geleneksel bir uygulamaya da yer verildiği görülmektedir. Diş hediği geleneğini inter- net ortamındaki bu paylaşım sitelerinden takip etmek, geleneğin günümüzde nasıl yaşatıldığını