Maddi Kültür

427 Türklerde Yıldız Motifi ve Teke Yöresi Yıldızlı Zili (Burdur Müzesi) Örnekleri Maddi Kültür Sekiz köşeli yıldız; Selçuklu yıldızı olarak da bilinir, sekiz köşeli yıldız iki karenin çapraz şekilde üst üste gelmesinden meydana gelir. Bu kareler Tanrının yer ve gök güçlerine, yani dört köşe-sekiz bucağa, hâkim olmasını sembolize etmektedir. Çin›de gök bir kubbe, yeryüzü ise denizler içinde yüzen dört veya sekiz köşeli bir düzlük sanılıyordu. Dört yön ve merkezdeki dağlar göksel kubbeyi taşımaktaydı. Gök kubbe; Kutup yıldı- zı (gök tanrısının sarayı) merkezde, dördü ana yönlerde ve diğer dördü ara yönlerde olmak üzere, dokuz saraya bölünmüş sayılmaktaydı. Bir Uygur metninde ise, kâinat otağ şeklinde düşünülüp, otağın ortasındaki ağaç sütuna benzeyen, fakat sekiz köseli oluşuyla dört ana yön ve dört ara yön kavramına da işaret eden, yiti crdinilig (yedi cevherli) bir sıruh’un (sırık, sütun) sular üstündeki yeryüzünü desteklediği ifade ediliyordu. Kâinatın ekseni sekiz köşeli sütun Hint kozmolojisinin eski bir düşüncesiydi(Esin, 2001, s.39-42). Geleneksel İslam inancına göre, yedi cehenneme karşılık sekiz cennet vardır. Bir kısmı minyatürlü, heşt behist(sekiz cennet) isimli kitaplar da bundan ortaya çıkmıştır. Türk ve İslam bahçe düzenlemelerinde bahçelerin dört ya da sekiz katlı ya da bölümlü olması da cennet kavra- mına atıfta bulunur (Çoruhlu, 2006, s.207). Oysa bu sekiz cennet insanın iyi huylar edinmesiyle kazanılmaktadır. Bu huyları edinenler sekiz mertebeyi kazanarak Cennet kazanmaktadır. “İslami- yet sekiz esasa dayanır. Bunlara ‘sekiz cennet kapısı’ denir. Ayrıca divanlarda ‘sekiz uçmak’ diye de anılır; 1.Merhamet ve şefkat, 2.Doğruluk, 3.Sadakat, 4.Cömertlik, 5.Sabretmek, 6.Sır Tutmak, 7. Fakru ve acizliği bilmek, 8.Rabbine şükretmek. İşte bu huylar olmadan dünya ve ahirette huzur, mutluluk ve cennet olmaz” (Kayhan, tarihsiz, s.179). Mimaride Buhara, Özkent, Semerkant gibi şehirlerin anıtlarında kullanılan belirli teknik ve motifler özellikle Karahanlılar aracılığıyla İran’a sonra da Anadolu’ya geçmiştir. Günümüzde de kullanılmaktadır. Türkmenistan, Kazakistan ve Azerbaycan’da mimari eserlerde sekiz köşeli yıldız ve dört köşeli şekillerden oluşan kompozisyonlar işlenmiştir. Birkaç örnek verecek olursak; Ahmet Yesevi Türbesi’nde, Beyşehir Kubad Abad Sarayı çinilerinde, Konya Alâeddin (Kılıç As- lan) Köşkü çinilerinde, Sivas’ta Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi ile Gök Medrese taç kapısının sağında ve solunda, sekiz köşeli yıldız ile dört köşeli motifler kullanılmıştır. Osmanlı dönemi eser- lerinde de bu yıldızlı bezemeler taş, ahşap vb. eserlerde yer almıştır. Ayrıca Türk tarihindeki devletlerin sikkelerinde, ak ve al sancak-bayraklarında da daima hilal ve altı, sekiz ve on altı şualı-köşeli yıldızlar yer almıştır. Üçüncü Selim döneminde sekiz şualı-köşeli yıldız olması karara bağlanmıştır. Özellikle donanma ve beylik gemilerin sancakla- rında üç hilal veya tek hilal ortasında sekiz şualı-köşeli yıldız yer alıyordu. Bayraklarda yıldızla- rın beş şualı-köşeliye dönüşmesi Padişah Abdülmecid zamanına rastlar. (Kurtoğlu, 1992, s.111, 120, 126. Şekil: 47-90, 100-101). Mührü Süleyman ve Selçuklu Yıldızı Türk-İslam dünyasında kökeni mitolojiye dayanan Tanrı’nın yer ve gök güçlerine hâkimiyeti, İslam’da Allah’ın yerin, göğün ve ikisi arasındakilerin yaratıcısı ve hüküm sahibi olmasının sembolüdür. Bu sebeple Orta Asya’dan, Anadolu’ya, Bal- kanlara, Kuzey Afrika’ya uzanan coğrafyanın Selçuklu ve Osmanlı İslam eserlerinde altı veya se- kiz köşeli yıldız bezemeleri yaygın olarak gözlemek mümkündür. Bu yıldızlar Cumhuriyet dönemi halk sanatlarında da çok kullanılmış hâlâ da kullanılmaktadır.