Maddi Kültür

450 Doç. Dr. Fyaridya TAGİROVA T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı dokunmuş, genelde beyaz, nakışsız veya daha az bezekli yapılır, hediyelik ve süsleme için daha bol bezekli olur. Malzemelerde de aynı: gündelik için genelde daha kaba malzemelerden – ağar- tılmamış kendir ve ketenden dokunurken, hediyelik ya da süsleme için pamuk ve ağartılmış keten alınırmış. Nakışlama için de farklı malzemelerden yararlanmışlar. En yaygını pamuk iplik sayılır, ama yün de rastlar. Zengin ailelerde hediyelik peşkirler ipek nakış ipliği, hatta gümüş ve altınla da işlenirmiş. Dolayısıyle, peşkirin hep bu özellikleri fonksiyonel gereksinimlere tabidir. Peşkir Tatar halkının çeşitli etnik gruplarında da yaygındır. Onlarda renk, süs, desen kompozisyonundaki ortak özelliklere birlikte bazı alan farklılıkları gözlemlenir. Araştırmacıların fikrince, onların birçoğu, yerel geleneklerle, Tatar halkının komşu ve uzak halklarla çeşitli tarihi dönemlerde olan temaslarıyla açıklanmaktadır. Ayrıca Finn-Ugor halkların ve ve Rus halkının etkisi görülmektedir. Çeşitli bölgelerde yaşayan Tatarların peşkirleri arasında çizilebilecek te- mel paralellikler, yani onları birleştiren nitelikler Türk halklarının gelenekleriyle ilgilidir [Safina F., 1996, 200]. Kullanım Alanı Eskide Tatarların gündelik hayatında peşkir birçok amaçla kollanılmıştır: içecek su ko- vasını, fırından çıkmış sıcak ekmeği, kurulmuş sofrayı örtmek, evi süslemek için, masa örtüsü, peçete, havlu olarak v.s. Bunun gibi faydacıl kullanım her yerde aynı olsa, peşkirin geleneklerle ilgili kullanımında, örneğin hediyelik, kız çeyizi, düğün, misafir ağırlama, misafirliğe gitme, yolcu- luk vb. farklılıklar görülür. Çünkü geleneklerde de bazen büyük fark oluyor. Tatar geleneği derken her Tatarın aklına ilk gelen örnek Sabantuy bayramıdır. Sabantuy Sabantuyda peşkir en önemli unsurlardan biridir, hatta onun simgesi denilebilir. Bayramın her olayında da peşkir var. Birkaç örneği ele alalım. İlk önce Sabantuy olacak meydanın orta yerinde yüksek bir direğin ucuna peşkir kaldırılır. Onu köyün saygıdeğer adamlarından biri bağ- lar. Bu bayramın başlandığını anlatır. Bayrama atlarla gidilirse atın koşumu, arabası da peşkirlerle süslenir. Bayrama birkaç gün kala yapılan сөлге җыю ‘peşkir toplama’ olayı gençlerin toplu halde, müzik çalarak, şarkı söyleyerek, oynayarak köyün her evine uğrayıp bayram için armağanlar toplamasından ibarettir. Armağan toplayıcıların çoğu 13-18 yaştaki delikanlılar olur. Bayram için peşkirleri genelde genç kızlar ve yine evlenmiş gelinler hazırlarmış ve kendileri çıkarır ve genç- lerin birisinin taşıdığı uzun sırığa bağlar. Genelde bu peşkir olur, bazen başörtüsü ya da masa örtüsü de olabilir. Sabantuy bayramı için armağan hazırlama şereflive aynı zamanda sorumlu da sayılırmış. Peşkir yıl boyu hazırlanır, özel olarak dokunur ve nakışlanır, her kız kendi marifetini göstermeye çalışırmış. Armağan olarak verildiğinde iyi dilekle, isteyerek, içten verilmesi gerekir- miş, çünkü uğurlu olmasına inanılırmış. Peşkirler toplandıktan sonra bazı yörelerde, mesela Çistay’da сөлге котлату ‘peşkir kutlulatma’ geleneği vardır. Sabantuy için toplanmış tüm armağanları herkese göstererek gençler yine köyü dolaşıyor. Bu sefer köylüler ve armağanları görüyor ve gençlerin kendilerine para, yi-